362 363

Atlasy geoRrai iczni*

Atlasy geoRrai iczni*

ATLANTĘ

iWTERNAZlOKAiB

OU IOt*lW CIU» aiUMO

Ryc. 11.2. Allanie Intermzionatodel Touring Club ItaSano. Mediolan 1968

THEdttAt TIMES

COMPIUHEŃSIV[

ATLAS

OFTHE

WORLD

Ryc. 11.3 The Times Comprehenswe Atlas ofthe Worki, Londyn 2003

które wydało atlas), nazwy geograficzne oficjalnie używane na danym terytorium oraz międzynarodowe zasady ich transkrypcji i transliteracji.

Niezwykle ważny okazał się angielski The Times Atlas of the World (ryc. 11.3). Wydany w firmie J. Bartholomew w 1922 r. w stulecie gazety Times, był pierwszym wielkim, całkowicie hipsometrycznym atlasem świata. Takie wyzwanie było wówczas trudne do zrealizowania. Dla wielu obszarów świata nic było jeszcze map mogących stanowić wystaicząjącą podstawę hipsometrycznego obrazu rzeźby terenu. W zakresie użytych skal i cięć hipsometrycznych atlas nie był jednolity. Te wady znikały stopniowo w kolejnych wydaniach (5-tomowe - 1955-1959, wydanie X jubileuszowe -1999, wydanie XI - 2003).

Na uwagę zaslugi^je Atlas Mira (ryc. 11.4) przed-stawiąjący obraz świata mapami ogólnogeograficz-nymi - hipsometrycznymi ze szczegółowym dęciem poziomicowym, najgęstszym spośród opracowań tego typu. Ten atlas jest charakterystyczny dla tzw radzieckiej szkoły hipsometrycznej. Wydany w 1954 r., ponownie ukazał się w 1967 r. i 1999 r., także w wersjach anglojęzycznych. W większości XX-wiecznych atlasów ogólnogeograficznych świata posłużono się mapami hipsometrycznymi. Wypracowano nieco się różniące, charakterystyczne dla poszczególnych wydawnictw skale barw. Dominującą cechą map w tych atlasach jest przedstawienie stosunków wy-sokościowych rzeźby kosztem elementów pokrycia terenu. Próbą przeciwstawnego podejścia były mapy w atlasie Hermanna Haacka (1872-1966) Haack Grosser Weltatlas (Gotha 1965), w którym zastosowanie cieniowania do przedstawienia rzeźby umożliwiło jednoczesne pokazanie pokryda terenu, a mapy hipsometryczne sprowadzono do ich pierwotnej funkcji map tematycznych (patrz także: rozdział 8).

Współczesne wielkie ogólnogeograficzne atlasy świata mają wiele cech wspólnych. Charakteryzuje je stosunkowo mała liczba skal, w których sporządzane są mapy świata, kontynentów, regionów, państw itd. W pierwszym wydaniu The Times Atlas of the World (1922) posłużono się kilkudziesięcioma skalami,

w atlasach wydawanych obecnie używa się zaledwie 6-8. Skale tworzą szereg liczbowy, który ułatwia porównywanie treści map. Świat pokazuje się w całości w skalach rzędu 1:100 000 000 i mniejszych.

W celu pokazania całych kontynentów używa się skal 1:20 000 000 - 1 40 000 000. dla części kontynentów — 1:5 000 000 — 1:10 000 000. Ważniejsze obszary pokazywane są w skalach 1:2 000 000 -1 -.3 000 000, poszczególne państwa w skalach 1:1 000 000 -1 2 500 000, a miasta i tereny zurbanizowane nawet 1:250 000 - 1.500 000. Wielkość przyjętej skali wynika ze znaczenia, jakie wydawca przywiązuje do danego obszaru, przy czym decydującą rolę odgrywają względy polityczne, gospodarcze i ludnościowe. Klasycznym przykładem tego rodząju rozwiązania jest wioski atlas Atlantę Intemazionale del Touring Club Italiano, w którym zastosowano ciąg skatowy 1:1 500 000; 1:3 000 000; 1:5 000 000; 1:7 500 000 (a także 1:10 000 000; 1:15 000 000; 1 30 000 000; 1 45 000 000). W polskim Atlasie świata Służby Topograficznej Wojska Polskiego (1968) (ryc. 11 5) użyto skal 1:1250 000; 1:2 500 000; 1:5 000 000; 1:10 000 000; 1:20 000 000; 1:30 000 000; 1:90 000 000. W szkolnych atlasach świata stosuje się oczywiście skale odpowiednio mniejsze.

Atlasy geograficzne można także charakteryzować objętością dołączanych do nich skorowidzów nazw (tzw. indeksów). Indeks atlasu Stielera (1925) zawierał ich aż 320 000, atlasy Andre ego i Debesa -po około 200 000, Times (1955) - 290 000, Atlantę Intemazionale del Touring Club Italiano - 235 000. Prawdopodobnie największy pod tym względem jest hiszpański Gran atlas Agullar (1969), którego indeks liczy 420 000 nazw. Największy z polskich atlasów - Atlas świata Służby Topograficznej Wojska Polskiego (1968) - podąje „tylko" 140 000 nazw, ale nie jest to (jak wymienione wyżej) atlas map ogólnogeograficznych, lecz atlas ogólny. Połowę jego objętości zajmują mapy tematyczne, które wymagają znacznie mniejszej liczby nazw geograficznych. Indeksy popularnych szkolnych atlasów świata są znacznie skromniejsze. Indeks licealnego Atlasu geograficznego PPWK (1962) zawierał 16 000, Atlas geograficzny - liceum (Demart 2003) - 10 000 nazw.

◄

ATLAS

ŚWIATA

Ryc. 11.5. Atfas świata Stutby Topograficzne! Wojska Polskiego, Warszawa 1962-1959

363