368 369 2

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Gatunki należące do rzędu Aeolosomatida i rodziny Naididae w rzędzie Hapłotaxida rozmnażają się bezpłciowo przez podział poprzeczny, na dwa lub więcej osobników oraz płciowo. Przy rozmnażaniu bezpłciowym najpierw powstają przewężenia, osobnik macierzysty różnicuje się na części, które dopiero po osiągnięciu odpowiedniego stopnia zróżnicowania (regeneracji brakujących części) odrywają się i przechodzą do samodzielnego życia. Niektóre Naididae, przez wiele pokoleń, rozmnażają się wyłącznie bezpłciowo, a rozmnażanie płciowe występuje, gdy pogarszają się warunki życia w środowisku zewnętrznym. Reszta skąposzczetów rozmnaża się wyłącznie płciowo.

Zaplemnienie jest krzyżowe (ryc. I35F). Zapłodnienie zachodzi w czasie składania jaj. Jaja składane są w kokonach, produkowanych przez klitella, w których odbywa się ich rozwój. Z jaj wylęgają się osobniki młodociane, nie występuje trochofora. Rozwój zarodkowy przebiega podobnie jak u wieloszczetów.

SYSTEMATYKA

Skąposzczety dzieli się na 4 rzędy, głównie na podstawie morfologii układu rozrodczego.

Rząd: Aeolosomatida

Obejmuje ok. 25 gatunków nawiązujących budową do wieloszczetów. Ciało drobne, z pękami długich szczeci na bokach segmentów tułowia (ryc. 128G). Klitellum tylko po stronie brzusznej, nie tworzy pierścienia. Prostomium orzęsione. Gonady czasowe. Rozmnażanie płciowe i bezpłciowe. Słodkowodne, przydenne, kosmopolityczne.

Rząd: Lumbriculida

Klitellum zbudowane z jednego pokładu komórek gruczołowych, tworzących pierścień. Gonopory męskie i żeńskie uchodzą w klitellum. Męskie gonopory w tym samym segmencie co jądra. Słodkowodne. Większość gatunków występuje w jeziorze Bajkał.

Rząd: Monlllgastrida

Męskie gonopory położone w drugim lub trzecim segmencie, za segmentem zawierającym jądra. Skąposzczety duże, o ciele długim do 1 m. Żyją w wilgotnej glebie, w Azji, głównie w Indii.

Rząd: Haplotaxida

Obejmuje większość skąposzczetów, rozdzielanych na 25 rodzin, omówimy 6 najlepiej charakteryzujących rząd.

Męskie otwory płciowe uchodzą w segmencie zawierającym jądra. Formy duże. występujące w strefach ciepłych, głównie w południowej Afryce.

Glossoscolex giganteus, do 1,2 m długi, występuje w ciepłych strefach Ameryki Północnej.

Rodzina: dżdżownice — Lumbrlcldae

W Polsce reprezentowana jest przez ok. 30 gatunków. Męskie gonopory w 15 segmencie. Klitellum grube, złożone z więcej niż jednego pokładu komórek gruczołowych. Lądowe, kosmopolityczne. Mają duże znaczenie w biologii gleby. Drążą glebę do ok. 1 m głębokości, dzięki drążonym korytarzom gleby są spulchniane, lepiej przewietrzane i lepiej krąży w nich woda. Cząstki gleby, zawierające humus, przechodzące przez układy pokarmowe dżdżownic, ulegają złożonym przemianom chemicznym, przede wszystkim następuje alkalizacja i neutralizacja humusu, powstają kompleksy humusowe łatwiej dostępne roślinom. Odchody dżdżownic są liczne, bo humus jest mało wartościowym pokarmem i musi być pobierany w odpowiednio dużych ilościach. Dżdżownice przepuszczają przez przewód pokarmowy ok. 1 000 kg gleby, przypadającej na 1 h, w ciągu ok. 6 miesięcy. Odchody łatwo wiążą wodę i są dobrym środowiskiem dla rozwoju bakterii glebowych. Niektóre gatunki wciągają do drążonych korytarzy szczątki roślinne, którymi się żywią, a przez to przyczyniają się do wymieszania pokładów gleby.

Dżdżownica ziemna (synonimy: dżdżownica zwykła, rosówka) — Lumb-ricus terrestris osiąga do 35 cm długości. W 1 m³ gleby może występować do 700 osobników (fot. 7D).

Kompostowiec różowy — Eisenia foetida, żyje w ziemi kompostowej, osiąga długość do ok. 12 cm.

Rodzina: Megascolecidae

Męskie gonopory w 18 segmencie. Przedstawiciele osiągają największe rozmiary w obrębie gromady.

Megascolecides australis jest największym skąposzczetem, ma do 3 m długości. żyje w Australii.

Rodzina: rureczniki — Tubificidae

Męskie otwory płciowe za segmentem zawierającym jądra. Morskie i słodkowodne, kosmopolityczne.

Rurecznik mułowy — Tubifex tubifex, o barwie czerwonej, żyje w mulistych dnach wód stojących i bieżących. Osobniki tkwią, pogrążone przednią częścią ciała, w rurach zbudowanych z mułu i śluzowatych wydzielin naskórka. Znoszą

369