40 [1600x1200]

II. Zmiany w materiale genetycznym

■ Przyczyny mutacji Wiele zmian genetycznych powstaje spontanicznie, bez wpływu czynników zewnętrznych. Na przykład mutacje genowe tworzą się w wyniku błędu powstałego podczas replikacji. Polega on na wstawieniu w określone miejsce niewłaściwego nukleotydu. Natomiast mutacje dotyczące • liczby chromosomów są skutkiem zaburzeń powstałych w czasie mejozy. Wówczas do jednej komórki potomnej trafiają dwa takie same chromosomy, a do drugiej żaden.

Większość mutacji to wynik działania różnych czynników zewnętrznych, nazywanych czynnikami mutagennymi. Należą do nich między innymi:

► pewne barwniki syntetyczne,

► niektóre związki chemiczne zawarte w dymie papierosowym, w spalinach samochodowych czy w przypalonych potrawach,

► czynniki fizyczne, takie jak promieniowanie ultrafioletowe (UV) czy promieniowanie rentgenowskie (X).

Duży udział w wywoływaniu mutacji ma również zanieczyszczenie środowiska, które powoduje, że czynniki mutagenne dostąją się do wody, powietrza i gleby.

Nowotwór powstaje na skutek mutacji, która wywołała niekontrolowane dzielenie się zmutowanej komórki ciała i jej komórek potomnych.

Czy wiesz, że...

Komórki nie są zupełnie bezbronne wobec czynników mutagennych. Dysponują one mechanizmami, które naprawiają uszkodzenia i błędy w DNA. Jednak sprawność tych mechanizmów maleje wraz z wiekiem organizmu.

■ Wpływ mutacji na organizm

Mutacja genowa, która spowoduje zatrzymanie produkcji określonego białka albo zmianę jego właściwości, może doprowadzić do zaburzenia w funkcjonowaniu komórki haploidalnej, a nawet do jej śmierci. Natomiast na funkcjonowanie komórek diploidalnych mutacje genowe przeważnie nie mają tak wielkiego wpływu. Drugi niezmutowany allel danego genu warunkuje w nich powstawanie prawidłowego białka. Z kolei zdecydowana większość mutacji chromosomowych prowadzi do śmierci organizmu.

Zmiany w materiale genetycznym, wystę-pujące w gametach lub komórkach, z których powstają gamety, mają ogromne znaczenie. Dziedziczą je wszystkie komórki potomne i kolejne pokolenia. Jeżeli zmiany są recesywne, mogą się nie ujawnić i nie wywołać żadnego efektu u potomstwa. Jednak wiele z nich prowadzi do rozwoju chorób genetycznych.

Niektóre mutacje w komórkach zarodka prowadzą do poważnych zaburzeń w budowie ciała zwierzęcia.