454 455 2

Wąsonogi osiadłe są hermafrody tyczne. wiercące i pasożytnicze są rozdziel-nopłciowc. U pasożytów występuje krańcowy dymorfizm płciowy, samce mogą być setki razy mniejsze od samic (ryc. I69E). mają silnie zredukowane narządy wewnętrzne i nie są zdolne do samodzielnego życia, a w związku z tym zwane są dopełniającymi (komplementarnymi). Żyją przyczepione do ciała (wiercące) łub w ciele samicy (rozłogowce). U niektórych gatunków liczne samce są przyczepione do ciała samicy — mnogi komplementaryzm samczy. Zapłodnienie u form hermafrodytycznych zawsze zachodzi krzyżowo. Bruzdkowanie jest całkowite, z jaja wylęga się nauplius. charakteryzujący się tym, że ma trójkątny karapaks z bocznymi kolcami (ryc. 170A). Kolejną larwą jest meta-nauplius z zawiązkami oczu złożonych i odnóży tułowiowych. Metanauplius przekształca się w larwę cyprysową (ryc. 170B), spłaszczoną bocznie, w budowie podobną do małżoraczków z rodzaju Cypris. Różni się tym od małżoracz-ków, że jej dwuklapowy karapaks nie ma grzbietowego zawiasowego połączenia, natomiast ma tzw. siedzące oczy złożone, gruczoły cementowe i długie, nitkowate zawiązki 6 par odnóży tułowiowych (ryc. 170B). U gatunków osiadłych stadium cyprysowe przyczepia się za pomocą gruczołów cementowych do podłoża i przekształca w postać młodocianą. U komensali cyprysy przyczepiają się do ciał różnych zwierząt morskich, najczęściej określonych gatunków gospodarzy, są gatunkowo specyficzne.

Pasożyty w czasie rozwoju przechodzą przez wszystkie omówione stadia. Samice, w stadium cyprysowym przyczepiają się czułkami I do ciała żywiciela i podlegają wstecznym przekształceniom (ryc. 170). Odrzucany jest karapaks i degenerują odwłok oraz odnóża tułowiowe. Część przedustna u rozłogowców, odpowiadająca stylikowi u form osiadłych, rozwija się w wyrostek absorbcyjny, wnikający głęboko w ciało żywiciela. Po pewnym czasie cały pasożyt wnika do żywiciela, rozrasta się wzdłuż jego jelita, a wyrostek rozgałęzia się najpierw w jelicie, a potem w całym ciele gospodarza. Pasożyt, po osiągnięciu maksymalnego wzrostu, powoduje wytworzenie się guza na ciele gospodarza. W guzie występują: część ciała samicy zawierająca układ rozrodczy i komplementarne samce, a wewnątrz ciała gospodarza pozostaje tylko porozgałęziany wyrostek absorbcyjny. Samce po osiągnięciu stadium cyprysowego podlegają jeszcze większemu uwstecznieniu. Zamieniają się w worki wypełnione gonadami. W czasie przekształcania się żeńskich stadiów cyprysowych w samice, samce osadzają się na ich ciałach i następnie poprzez czułki I wnikają do wnętrza rozwijających się samic. Niektórzy parazytolodzy podają, że rozłogowce mogą się rozmnażać bezpłciowo, przez podział lub pączkowanie, co byłoby osobliwością w obrębie stawonogów.

Wąsonogi rozdziela się na 4 rzędy, w zależności od przystosowań morfologicznych do określonego trybu życia.

Rząd: workowce — Ascothoracica

Rząd obejmuje pasożyty zewnętrzne liliowców i wężowideł oraz pasożyty wewnętrzne koralowców ośmiopromiennych. Pasożyty zewnętrzne częściowo przypominają małżoraczki. Ze stadium cyprysowego zachowuje się u nich

dwuklapowy karapaks. Głowa jest szczątkowa, zaopatrzona w czułki I (ryc. 169A), przekształcone w szczypce (cecha wyjątkowa u skorupiaków; szczypce wykształcają się na szczękonóżach) i przysadki gębowe przekształcone w narządy kłujące. Tułów jest niesegmentowany, u pasożytów zewnętrznych ma 4 pary odnóży. Odwłok złożony z 5 segmentów, bez odnóży, z widełkami. Pasożyty wewnętrzne mają ciało workowate, różnie uproszczone, objęte dwu-klapowym karapaksem, albo bez pancerza.

Rząd: toraczkowce — Thoraclca

Obejmuje gatunki osiadłe z odnóżami tułowiowymi rozwiniętymi w typowe wąsy filtrujące pokarm. Toraczkowce są mikrofagami. Do rzędu należy większość wąsonogów.

Podrząd. Lepadomorpha

Ciało przyczepione do podłoża za pomocą stylika.

Kaczenica osiadła — Lepas anatifera (ryc. 169B, fot. 10B) jest gatunkiem kosmopolitycznym, pospolitym, ma stylik dochodzący do 30 cm długości.

Podrząd: Yerrucomorpha

Ciało bez stylika, objęte płytkami zróżnicowanymi w tergę, skutę, rostrum i wieczko.

Verruca stroemia osiada na wewnętrznych powierzchniach muszli martwych ostryg i na niektórych ślimakach. Morze Północne, Śródziemne.

Podrząd: Balanomorpha

Ciało bez stylika, osadzone szeroko częścią przedgębową głowy.

Pąkla sakiewkowata — Balanus balanoides (ryc. 169C) ma kształt ściętego stożka. Osobniki obrastają zwarcie przedmioty podmorskie.

Pąkla niespodziewana — Balanus improuisus występuje w Bałtyku. Coronula diatema żyje na skórze wielorybów, głęboko wrośnięta, otoczona wałem naskórka gospodarza.

Rząd: Ostrowce — Acrothoracica

Gatunki wiercące w szkieletach koralowców i muszlach mięczaków, gdzie szukają schronienia i pożywienia. Ok. 15 gatunków. Długość ciała poniżej I mm. Głowa duża ze szczątkowym karapaksem, z ząbkami służącymi do wiercenia. Ząbki wspomagane są substancjami chemicznymi, rozpuszczającymi wapń. Tułów bez segmentacji, z 4 parami szczątkowych odnóży lub odnóży brak. Samce karłowate, przyczepione do samic (ryc. 169E).

455