472,473

jak tempo rozwojowe danej formacji społecznej w poszczególnych l>n jach, osiągnięty już poziom kultury czy istnienie ośrodków życia ln< rackiego. Charakterystyczną właściwością epok w literaturze powszechni jest oddziaływanie literatur bardziej zaawansowanych w rozwoju ni li teratury mniej zaawansowane. Nie należy jednak nigdy tłumaczyć ch| rakteru okresu w danej literaturze narodowej wyłącznie wpływami ii\ nych literatur. Aby wpływ taki mógł zaistnieć, muszą w-ystępować odpili więdnie warunki społeczne i kulturalne w środowisku, które pozosulj w orbicie oddziaływania.

Nie można np. twierdzić, że polskie oświecenie zrodziło się jako wyi nik wpływu literatury zachodnioeuropejskiej, głównie francuskiej, chuj niewątpliwie taki wpływ miał miejsce w^ bardzo szerokim zakresie. PoJ stawową okoliczność stanowiły specyficzne warunki ukształtowani w osiemnastowiecznej kulturze polskiej, a wfięc ówczesne dążenia dydal. tyczne, „zapotrzebowanie” na określone poglądy i środki wychów,iwi czego oddziaływania, propagowanie oświaty, powstanie ośrodków ożyj wionego życia literackiego (jak np. dwór Stanisława Augusta), pr.isyJ ruchu wydawniczego, teatru, walka o czystość polskiego języka lito] rackiego. Wszystkie te momenty — a obok nich wiele innych — złożyli się na charakter polskiego oświecenia. Tendencje literackie tego okresu zrodziły się jako odpowiedź na zadania, jakie przed literaturą stawi,in ówczesna sytuacja społeczna i kulturalna w Polsce. I dopiero w tym koJ tekście można właściwie zrozumieć oddziaływanie i przenikanie idei francuskiego oświecenia na grunt polski. Wpływy te są tylko jednym z cle* mentów wyznaczających charakter owej epoki literackiej w PolsceI nie wystąpiłyby, gdyby nie istniały po temu odpowiednie warunki, gdybl nie istniało właściwe dla nich podłoże.

Granice epok literackich w literaturze powszechnej są daleko mniej] uchwytne niż w obrębie określonej literatury narodowej. Można je wyj tyczyć jedynie z dużym przybliżeniem, ponieważ dynamika rozwojowa danego okresu jest bardzo rozmaita w różnych literaturach. W zasadzie mówimy tu o okresie literackim jako zjawisku konkretnej literatury narodowej. Trzeba przy tym podkreślić istotny fakt, że im dalej wstecz od współczesności, tym bardziej dla badacza literatury okresy historye/J noliterackie wydłużają się w czasie i tym bardziej ich granice są umowne. Jest to związane zarówno z rzeczywistym przebiegiem procesów lite I rackich, z ciągłym przyspieszaniem tempa przemian kulturalnych i \v\ I nikającym stąd skracaniem się cykli rozwojowych literatury, jak równic/1

pumą metodologią postępowania badacza literatury, któremu epoki ■szc przekazują daleko więcej świadectw i dokumentów niż. epoki sunięte w przeszłość i w związku z tym może on bardziej precyzyjnie iwycić i przedstawić rozpiętość czasową np. pozytywizmu polskiego t np. polskiego odrodzenia.

Mówiliśmy dotąd o granicach okresu literackiego. Obecnie spróbuj-y odpowiedzieć na pytanie, jakiego rodzaju elementy składają się na ;inrycznoliteracką zawartość epoki i co określa jej wewnętrzną jedno->ść jako odrębnego fragmentu procesu historycznoliterackiego. Wćho-ii tu w grę dwa zakresy elementów⁷. Z jednej strony charakter epoki wyliczają zjawiska samej literatury, a więc konkretnie rozwój określonych ułów literackich, ich układ, krystalizowanie się poetyk, wreszcie rzecz Istotniejsza: najwybitniejsze osiągnięcia literackie okresu. Zjawiska omówimy niżej. Z drugiej strony charakter epoki określają warunki dcczne i kulturalne, w jakich literatura powstaje i w jakich rodzą się imienne dla okresu tendencje artystyczne. Te dwa zakresy są związane rozłącznie, nawzajem się określają: literatura danej epoki wyrasta pewnych warunków, ale równocześnie sama stwarza nowe wnuki.

Na plan pierwszy wśród warunków stanowiących podłoże literatury iiego okresu wysuwa się pewien określony typ zadań społecznych iulturalnych, które wówczas przed nią stają. W każdej epoce dzie-Sarej działają procesy społeczne, które stwarzają napięcie przeciwieństw •między określonymi grupami czy klasami społecznymi oraz odpowia-lącymi im ideologiami, gustami i przyzwyczajeniami. Walka społeczna zy się na różnych płaszczyznach: w sferze ekonomicznej, politycznej, f i,11 opoglądowej, w sferze poglądów na sztukę i literaturę itd. Cały splot sprzecznych i powikłanych dążeń charakteryzujący daną epokę •loryczną stawia przed literaturą pewne określone zadania, zmusza orców do bezpośredniego czy pośredniego opowiedzenia się po stro-jakichś sil społecznych.

Zadania, jakie dana epoka historyczna stawia przed literaturą, mogą ir< bardzo różnorodny charakter. Mogą to być zadania związane z najęciem walk społecznych w okresie rewolucyjnych przemian i kształtowania się zawiązków nowego porządku społecznego, z powstawaniem form ustrojowych i ich umacnianiem się w życiu zbiorowym lub j| it h rozkładem i koniecznością przezwyciężenia, z walką różnych świa-lopnglądów i postaw moralnych, z określonymi aspiracjami i dążeniami

473