32 (574)

jak wcześniejsze formacje społeczne, wrasta ona w coraz to nowe, wyższe fazy rozwoju społecznego ⁵¹.

Opanowując żywiołowość rozwoju społecznego, stwarzając warunki umożliwiające świadome wykorzystywanie przez człowieka praw ekonomicznych i działanie tych praw w sposób przez człowieka zamierzony — socjalizm otwiera nową epokę w dziejach ludzkości. Zamiast powtarzających się żywiołowo cyklów powstawania, rozwoju i upadku kolejnych formacji społecznych, następuje rozwój świadomie i celowo przez człowieka kierowany w ramach formacji społecznej, zdolnej do nieograniczonego przystosowywania się do potrzeb rozwoju społeczeństwa ludzkiego ⁵².

Praktyczne znaczenie poznania praw ekonomicznych

Jak wiemy, działanie praw ekonomicznych jest niezależne od świadomości ludzkiej. Działają one niezależnie od tego, czy ludzie je sobie uświadamiają, czy nie i jak je sobie uświadamiają: prawdziwie czy fałszywie. Jednakże prawa ekonomiczne tylko wówczas mogą działać w sposób przez człowieka zamierzony i dający rezultaty zgodne z wolą człowieka, jeżeli je sobie człowiek uświadamia w sposób prawdziwy, to znaczy w sposób, który stanowi adekwatne odbicie tych praw w świadomości ludzkiej. Takie poznanie praw ekonomicznych jest niezbędnym warunkiem przezwyciężenia żywiołowości ich działania.

Nie można bowiem przezwyciężyć żywiołowości praw ekonomicznych i socjologicznych — tak samo jak i praw przyrody — i wykorzystać ich w celu uzyskania zamierzonych rezultatów, jeżeli się praw tych nie zna albo jeżeli ma się o nich fałszywe wyobrażenie. Bez prawdziwej znajo-

⁵¹    Zazwyczaj wyższe fazy rozwoju społecznego, w które wrasta socjalistyczna formacja społeczna, określa się mianem komunizmu. Marks odróżnia taką wyższą fazę, w której rozwój sił wytwórczych umożliwi oderwanie stosunków dystrybucji od wkładu jednostki w społeczny proces pracy. (Zob. K. Marks Krytyka Programu gotajskiego, Warszawa 1949, s. 21). Zazwyczaj nazywa się socjalizmem wyłącznie pierwszą fazę rozwoju formacji społecznej opartej na społecznej własności środków produkcji. (Zob. W. Lenin, Państwo i rewolucja. W: Dzieła, t. 25 s. 522). O tak pojętym socjalizmie powiedzielibyśmy wprawdzie, że ma charakter historycznie przejściowy, że jednak jest tylko przejściową fazą formacji społecznej, która nie jest formacją przejściową, ale ostateczną. Odtąd bowiem proces rozwoju społecznego odbywa się bez dalszych zmian formacji społecznej.

⁵²    To niewątpliwie miał na myśli Marks, kiedy pisał o formacji kapitalistycznej, że „ta formacja społeczna zamyka prehistorię społeczeństwa ludzkiego”. (Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej, wyd. cyt., s. 6). Wraz z kapitalizmem kończy się okres żywiołowego rozwoju społecznego, rozpoczyna*się okres, w którym człowiek świadomie i celowo kształtuje swoją historię. Kończy się żywiołowa „prehistoria”, rozpoczyna się świadomie i celowo kształtowana „historia”.

85