491 2

relacji jest bardzo częsty, bowiem konstrukcje złożone z nazwy o treści ogólnej w połączeniu z precyzującym go przymiotnikiem szerzą się we współczesnej polszczyźnie (zob. Satkiewicz 1969: 139-146). Grupy przymiotnikowo-rzeczow-nikowc są konstrukcjami analitycznymi (stan zawałowy), a rzeczowniki podstawowe - konstrukcjami syntetycznymi (zawał).

Relacje zakresowe między rzeczownikiem określanym a rzeczownikiem podstawowym są dwojakiego rodzaju.

1.    Rzeczownik określany obejmuje swym zakresem podstawę przymiotnika (czyli rzeczownik określany to hiperonim względem hiponimu - rzeczownika podstawowego), por. przykład instrument perkusyjny ‘jeśli coś jest perkusją to jest instrumentem' i ‘instrument perkusyjny = perkusja'. Dalsze przykłady: zakonnik bernardyński = bernardyn, drzewo akacjowe = akacja, utwór oratoryjny = oratorium, z/iaki nutowe = nuty. sytuacja kryzysowa = kryzys, akcja odwetowa = odwet, proces produkcyjny = produkcja, proces oddechowy = oddychanie, utopijna teoria = utopia.

2.    Zakres podstawy przymiotnika i zakres rzeczownika określanego krzyżują się: emigrant żydowski - ‘emigrant i Żyd równocześnie*, czyli ‘jeśli ktoś jest Żydem, to nic znaczy, że jest emigrantem' ani ‘jeśli ktoś jest emigrantem, to nic znaczy, że jest Żydem'. Dalsze przykłady: żołnierz czeski, polski aktor, księża zakonni, film widowiskowy, kanał zsypowy.

Przymiotniki zakresowe tworzone są za pomocą następujących formantów: -owy: zabytkowy obiekt, sytuacja patowa, pomieszczenie magazynowe:

-ski: region śląski, angielski pisarz i -arski: wyroby pamiątkarskie;

-ny: obszary nizinne, odmowna odpowiedź, prowokacyjne zachowanie, zabobonne wierzenia i -alny: stan agonalny, -iczny ||-yczny: skandaliczny wypadek, -amy: elitarna grupa;

-any. krzew różany, przemysł gorzelniany:

-iczy: przemysł cukrowniczy:

formant paradygmatyczny: urządzenie zwrotnicze, samozwańczy władca. 3w2.15. Użycia limitujące (LIMIT)

Potrzebę wyróżnienia tej grupy uzasadniła A. Nagórko (1987: 59-62). Tak jak w poprzedniej grupie podstawa rzeczownikowa precyzuje znaczenie określanego rzeczownika. Przymiotniki te są niepredykatywne, pełnią funkcję nazywającą. Grupę tę trzeba wyróżnić, ponieważ przymiotnikom limitującym odpowiada inna parafraza niż przymiotnikom zakresowym. Oto przykłady: błąd logiczny ‘błąd w dziedzinie || z zakresu logiki', por. niepoprawne *‘tcn błąd to logika', ustawa budżetowa.

Zarówno wśród rzeczowników określanych, jak i podstaw rzeczownikowych przeważają nazwy czynności i nazwy abstrakcyjne. Przymiotniki limitujące z reguły stoją w postpozycji względem określanego rzeczownika.

Przymiotniki te tworzone są za pomocą formantów:

•owy: badania naukowe, zakłady przemysłowe:

-ny: kontrowersje lingwistyczne, medytacje semantyczne:

-niczy: wiedza przyrodnicza.

491

U —Cnujfc*.