508 3

rodzime. Współcześnie produktywne są zwłaszcza trzy pierwsze formanty. Spośród derywatów sufiksalnych klasę otwartą stanowią derywaty ekspresy wne.

Prcfiksalnc przymiotniki odprzymiotnikowe tworzone są za pomocą kilkudziesięciu prefiksów (zob. Kowalik 1978). Wśród nich dominują rodzime, lecz i prefiksy zapożyczone są dziś bardzo produktywne. Najczęstszy jest formant nie- (niemądry), który nie ma żadnych ograniczeń. Derywaty z tym formantem tworzą klasę otwartą. Częste są formanty: naj- (najstarszy), poza tym bez-(ibezkrytyczny), poza- (pozamałżeński). nad- (nadobowiązkowy) i przy- (przygru-by), a z obcych najaktywniejszy jest formant prcfiksalny super- (superszybki). Wyniki analizy przedstawia tabela 3.

Wnioski z przeprowadzonych analiz są następujące. Mamy formanty (zarówno prefiksalne, jak i sufiksalnc) wyspecjalizowane semantycznie, czyli jcdnofunkcyjne, i formanty współfunkcyjnc: dwa rodzime ncgacyjnc, dwa częste formanty o funkcji osłabiającej (przy- i -awy) i wiele formantów (sufiksalnych i prcfiksalnych) ekspresywnych. Te ostatnie różnią się między sobą głównie stopniem eksprcsywności, mianowicie wraz z długością sufiksu (stopniem jego rozbudowania) wzrasta ładunek ekspresji pozytywnej.

Warto też zwrócić uwagę na istnienie dubletów formantów prcfiksalnych (rodzimy - obcy): nie- (niemoralny) i a- (amoralny); nad- (nadkrytyczny) i hiper- (hiperkrytyczny). Formanty prefiksalne rodzime różnią się od obcych zarówno frekwencją, jak i dystrybucją. Podobnie tylko częściowo wymienne są dwa rodzime formanty ncgacyjnc: tylko czasem nie- może być zastąpione przez bez-, por. niesprawiedliwy i nicakceptowalnc 'bezsprawiedliwy; nielojalny - ‘bezlojalny.

Funkcję negacyjną pełnią tylko formanty prefiksalne, a funkcję gradacyjną i ekspresywną - zarówno formanty prcfiksalnc. jak i sufiksalne. Wśród formantów o innych funkcjach są tylko prefiksy.

Ogólnie rzecz ujmując, formanty odprzymiotnikowe nie pełnią funkcji syntaktycznej, pełnią tylko funkcję semantyczną. Derywaty odprzymiotnikowe interpretuje się jako modyfikacyjnc, np. przepiękny ‘bardzo piękny*, brudnawy ‘nic całkiem brudny*. Formanty gradacyjne i ekspresywne dodają nowe, określone znaczenia (predykaty) do znaczeń podstawowych przymiotników.

Dyskusyjny jest status derywatów negncyjnych. Derywaty zaprzeczone sygnalizują brak cechy nazwanej przez podstawy, np. niedemokratyczny, niepraworządny; a derywaty antonimicznc nazywają cechę przeciwstawną do tej. którą nazywa podstawa, np. niezdrowy to ‘prawie chory’, nielekki to ‘prawie ciężki’, niedrogi to ‘prawic tani’, niedwuznaczny to ‘jednoznaczny'. Można by różnie interpretować te dwa zdarzenia. Po pierwsze, jeśli przymiotnik nazywa brak cechy, tym samym nazywa nową sytuację. Tego typu przymiotniki (niedemokratycoty) można by uznać za mutacyjne. Po drugie, jeśli przymiotnik nazywa przeciwieństwo (niezdrowy), to zachodzi modyfikacja cechy. Tak rozumiem interpretację derywatów rzeczownikowych przedstawioną przez R. Grzegorczyków* i J. Puzynmę (s. 451). Różnica między derywatami modyfikacyjnymi a mutacyjnymi jest nieostra: niektóre derywaty można traktować dwojako, np. nieład to ‘brak lądu’, a równocześnie ‘przeciwieństwo ładu. chaos’. Podobnie niezdrowy to 1) ‘taki. któremu brakuje zdrowia’ (zaprzeczenie) lub 2) 'prawie chory’ (antonimia). W związku z tym proponujemy wszystkie derywaty ncgacyjnc uznać za modyftkacyjne, bowiem korzystne jest jednakowe traktowanie wszystkich przymiotników, w których formant pełni funkcję tylko semantyczną.

508