50Q 2

WYKŁAD 4

(2) Poważniejsze wątpliwości budzi rozumienie składników aktu komunikacji i funkcji dodanych przez Jakobsona w stosunku do schematu Btihlerowskiego. Wprowadzenie pojęcia ‘kontekstu’ zamiast Biihlerow-skiej ‘rzeczywistości’ mogłoby sugerować, że chodzi o odniesienie do sytuacji mówienia, a przecież za pomocą komunikatu powiadamia się

0    wszelkich zjawiskach, także odległych i abstrakcyjnych, jak również tylko pomyślanych. Jeśli zaś funkcję przedstawieniową rozumieć szeroko, wówczas nie jest potrzebne wyróżnianie funkcji metajęzykowej (jak np.! w zdaniach typu „Pies”jest rzeczownikiem), gdyż zdania o języku mieszczą się w szeroko pojętych zdaniach o świecie. Wiele wątpliwości wiąże się z tzw. funkcją poetycką wypowiedzi jako zorientowaną na sam komunikat

1    jego oryginalność w zestawieniu z innymi komunikatami. Jednak owaj oryginalność formalna nie jest celem wypowiedzi poetyckiej, ale jedynie jej¹ swoistą cechą językową. Szerzej o kwestii tej będzie mowa na s. 60.

Najbardziej odkrywcze w omawianym schemacie wydaje się zauważenie funkcji fatycznej, a więc wypowiedzi zorientowanych na kontakt, między nadawcą i odbiorcą, których celem jest nawiązanie, podtrzymanie i kończenie kontaktu, typu: Cześć!, Co tam?, No, tak itp. Ta funkcja wejdzie na stałe do repertuaru funkcji wypowiedzi, wyróżnianych w opisie języka.

4.1.3. Przyjrzyjmy się jeszcze pokrótce koncepcji polskiego uczonego L. Zawadowskiego (1966), rozwiniętej przez H. Kurkowską (1974), w której jasno już rysuje się odróżnienie funkcji systemu i funkcji tekstu, a także oddzielenie tego, co w tekście komunikowane jest w sposób konwencjonalny od niekonwencjonalnych skutków wypowiedzi.

Stanowisko Zawadowskiego zostało sformułowane bardzo jasno: mówi się wyłącznie o funkcji tekstu: pełni on funkcję reprezentatywną wobec rzeczywistości pozajęzykowej i funkcję komunikatywną względem słuchacza: tekst zatem komunikuje słuchaczowi to, co jest przez dany tekst reprezentowane w rzeczywistości pozajęzykowej. Poza tym tekst pełni funkcje niesemantyczne (nie na mocy kodu): wyraża (zdradza) cechy nadawcy i wpływa na odbiorcę w sposób nieprzewidziany kodem.

Teorię Zawadowskiego doprecyzowała Halina Kurkowską (1974). Mówi się tu wyraźnie, że system językowy pełni jedną jedynie funkcję określoną jako generatywna, która polega na zdolności tworzenia tekstów (a ściślej na byciu podstawą tworzenia tekstów), teksty zaś 50 przekazują informację o rzeczywistości. Przekazują ją zaś dwojako: 1. Na

m. . lodu (konwencjonalnie) i ta funkcja tekstu jest dwojaka: komunikaty Wini oraz prezentatywna (socjolingwistyczna), tzn. cechy konwencjonalna tekstu charakteryzują nadawcę, informując o jego przynależności nt |<'lingwistycznej (np. wymowa kędy, używanie form typu rękamy).

i < I d może pełnić też funkcję informowania niekonwencjonalnie (nie mi mocy kodu) i tu można mówić o funkcji ekspresywnej bądź impresyw-iii i niekonwencjonalnej (np. ton głosu może przestraszyć odbiorcę). Ten ul I id funkcji przedstawia zamieszczony tu wykres:

Mi lirmat 4

Funkcje języka i tekstu

funkcje tekstów

iimhrja systemu i- yhowego:

|m iilHtawa tworzenia < (terowania) tekstów

konwencjonalne (na mocy kodu)

niekonwencjonalne

ekspresywna

impresywna

komunikatywna (przekazywanie informacji o świecie)

prezentatywna

(charakterystyka

socjolingwistyczna

nadawcy)

W teorii Zawadowskiego jeden punkt wymaga komentarza, mianowi-i u- problem reprezentowania rzeczywistości przez tekst. Odniesienie do i zeczywistości jest zawsze w wypowiedzi ujęte ze stanowiska nadawcy,

11 ( iry przekazuje odbiorcy pewną myśl o świecie (por. np. Wczoraj zdarzył iif na dworcu przykry wypadek - informacja o wypadku przekazana jest przez nadawcę jako pewna z jego punktu widzenia). O bezpośrednim i ('prezentowaniu rzeczywistości (oczywiście zachodzącym także w świadomości mówiących) można mówić tylko przy nieużytych jeszcze Irksemach, w związku z czym jedynie systemowi językowemu będziemy przypisywać funkcję denotowania obiektów świata, opisywaną jako iunkcja poznawcza (por. s. 53-54).    51