520 2

Odstępstwo od tej zasady zachodzi w złożeniach z współfornmtem paradygmatyc/nym, ponieważ odpowiednie przymiotniki, derywowane od podstaw rzeczownikowych, tworzy się za pomocą sufiksów. por. rudobrody, choć brodaty, złotousty, choć ustny; czerwonoskóry, choć skórny; ostrouchy, choć uszny. Zauważa się odpowiedniość między derywatami paradyginatyc/nymi od wyrażeń przyimkowych (zob. 4.) a złożonymi, por. niebieskooki jak bezoki, choć oczny, bezzębny ijednozębny. choć zębowy i zębaty; bezwłosy i rudowłosy. Tylko nieliczne złożenia tworzone są za pomocą innego sufiksu niż. przymiotnik podstawowy, por. jednogarbny, choć garbaty; dwurożny. choć rogaty.

7.3.5. Ucięcia

Ucięcia mają znaczenie drugorzędne, ponieważ stanowią dodatkową różnicę między derywatem a podstawą. Ucięciu podlega pierwszy człon (lub początkowe człony) w złożeniach przymiotnikowych o członach nicpodrzędnych. Ten typ dcrywacji charakteryzuje szczególnie złożenia utworzone od nazw miejscowych. Ich pisownia nie jest ujednolicona (anglo-amerykański «- angielski i amerykański, afroazjatycki <- afrykański i azjatycki, euroamerykański, bałlos-łowiariski, uralo-ałtajski). Ucięcia pierwszego członu pojawiają się głównie w złożeniach należących do słownictwa specjalistycznego (krzyżo-biodrowy *- krzyżowy i biodrowy, psychogeriatryczny psychiczny geriatryczny, termojądrowy «- termiczny jądrowy, turbośmigłowy *- turbinowy i śmigłowy, elektroujemny <- elektryczny ujemny). Zjawisko skracania początkowych członów złożenia oddaje następujący cytat z „Przekroju” (nr 1370: 7): Jcontiksy fotograficzne, fotoerotyczne, foto-eropornograficzne. foto-ero-pomo-historycz-ne". Ucięcia są coraz częstsze w języku ogólnym, a zwłaszcza w języku potocznym. Są one przejawem tendencji do skrótu (o czym pisała H. Satkicwicz 1973: 85-96 i 1982: 229-442), nie bez znaczenia są też wpływy obce w zakresie słownictwa.

8. PODSUMOWANIE

8.1. OGÓLNE FUNKCJE FORMANTÓW I TYPY DERYWATÓW

Ogólne klasy słowotwórcze przymiotnika wyodrębnia się porównując derywat z podstawą słowotwórczą.

1.    Za transpozycyjne uznaje się te derywaty, które są wynikiem przekształcenia czysto składniowego, tzn. te. w których następuje wyłącznic zmiana części mowy. Należą tu derywaty odczasownikowe nieprcdyspozycyjne (np. znak ostrzegawczy - ‘który ostrzega’), derywaty odrzcczownikowe relacyjne (np. koło rowerowe - ‘roweru') i derywaty od wyrażeń przyimkowych (np. nadmorski spacer - ‘nad morzem’, środek przeć iw uczuleniowy - ‘przeciw uczuleniu*). W derywatach transpozycyjnych nie ma nadwyżek semantycznych w stosunku do podstawy słowotwórczej.

2.    Za mutacyjne uznaje się derywaty, w których formant - oprócz funkcji syntaktycznej - pełni funkcję semantyczną, tym samym derywat wykazuje nadwyżki semantyczne w stosunku do podstawy słowotwórczej. Należą tu:

520