520

Odstępstwo od tej zasady zachodzi w złożeniach z współformantem paradygmatycznym, ponieważ odpowiednie przymiotniki, derywowane od podstaw rzeczownikowych, tworzy się za pomocą sufiksów, por. rudobrody, chód brodaty, złotousty, chód ustny, czerwono skóry, choć skórny', oslrouchy, chód uszny. Zauważa się odpowiedniośd między derywatami paradygmatycznymi od wyrażeń przyimkowych (zob. 4.) a złożonymi, por. niebieskooki jak bezoki, chód oczny, bezzębny i jednozębny, chód zębowy i zębaty, bezwłosy i rudowłosy, Tylko nieliczne złożenia tworzone są za pomocą innego sufiksu niż przymiotnik podstawowy, por. jednogarbny, chód garbaty, dwurożny, chód rogaty.

7.3.5. Ucięcia

Ucięcia mają znaczenie drugorzędne, ponieważ stanowią dodatkową różnicę między derywatem a podstawą. Ucięciu podlega pierwszy człon (lub początkowe człony) w złożeniach przymiotnikowych o członach niepodrzędnych. Ten typ derywacji charakteryzuje szczególnie złożenia utworzone od nazw miejscowych. Ich pisownia nie jest ujednolicona (anglo-amerykański <- angielski i amerykański, afroazjatycki <- afrykański i azjatycki, euroamerykański, bałtos-towiański, uralo-altajski). Ucięcia pierwszego członu pojawiają się głównie w złożeniach należących do słownictwa specjalistycznego (krzyżo-biodrowy *- krzyżowy i biodrowy; psychogeriatryczny <— psychiczny geriatryczny; termojądrowy «- termiczny jądrowy; turbośmigłowy <- turbinowy i śmigłowy; elektroujemny *- elektryczny ujemny). Zjawisko skracania początkowych członów złożenia oddaje następujący cytat z „Przekroju” (nr 1370: 7): „komiksy fotograficzne, fotoerotyczne, foto-ero-pornograficzne, foto-ero-porno-historycz-ne”. Ucięcia są coraz częstsze w języku ogólnym, a zwłaszcza w języku potocznym. Są one przejawem tendencji do skrótu (o czym pisała H. Satkiewicz 1973: 85-96 i 1982: 229-442), nie bez znaczenia są też wpływy obce w zakresie słownictwa.

8. PODSUMOWANIE

8.1. OGÓLNE FUNKCJE FORMANTÓW I TYPY DERYWATÓW

Ogólne klasy słowotwórcze przymiotnika wyodrębnia się porównując derywat z podstawą słowotwórczą.

1.    Za transpozycyjne uznaje się te derywaty, które są wynikiem przekształcenia czysto składniowego, tzn. te, w których następuje wyłącznie zmiana części mowy. Należą tu derywaty odczasownikowe niepredyspozycyjne (np. znak ostrzegawczy - ‘który ostrzega’), derywaty odrzeczownikowe relacyjne (np. koło rowerowe - ‘roweru’) i derywaty od wyrażeń przyimkowych (np. nadmorski spacer - ‘nad morzem’, środek przeciwuczuleniowy - ‘przeciw uczuleniu’). W derywatach transpozycyjnych nie ma nadwyżek semantycznych w stosunku do podstawy słowotwórczej.

2.    2ia mutacyjne uznaje się derywaty, w których formant - oprócz funkcji syntaktycznej - pełni funkcję semantyczną, tym samym derywat wykazuje nadwyżki semantyczne w stosunku do podstawy słowotwórczej. Należą tu:

520