522,523

522 Teorie litcratuiy \X ■

522 Teorie litcratuiy \X ■

Badanie leialury jako interwencja polityczna

pojęcie lektury, które dotyczyć ma nie tylko tekstów literackich, In / w>i#jH praktyk symbolicznych, mających wpływ na to, jak przedstawiam)' hi >lilt> jH wistość. Czytanie nie jest aktem prywatnym i nie ogranicza się do > t 1.11H przyjemności”, lecz jest sposobem orientowania się w świecie, w klinytfM my. Po trzecie, pokazują, że badanie literatury jest nieuchronnie biulatilufl łitl! tury, a przez to nie jest neutralnym zajęciem akademickim, lecz intet weil^^P Utyczną,jeśh przez politykę rozumieć sposób budowania jakiej kolan k łT noty (gr. polis).

Stephen Greenblatt, w artykule Culture zamieszczonym we wpływi 'Wym niku Critica/Termsfor Literary Sfudies, ułożył taką oto listę „pytań kuli moli które musi postawić sobie czytelnik tekstów literackich, jeśli chce po/być |j<j iwnego” stosunku do tekstu:

Pytania

kulturowe

Oreenbtatta

Jakie zachowanie, jaki model praktyki dzieło to zdaje się um>u iilrt^l

Dlaczego czytelnicy danego czasu i danej epoki uznawali to ilidaB atrakcyjne?

Czy są jakieś różnice między moimi wartościami i wartośc iami oH mi w dziele, które czytam?

Od jakiego społecznego [kontekstu] rozumienia dzieło to jcH| na nione?

Czyja wolność myślenia lub jaki ruch społeczny może być ogriłltlf jawnie lub ukrycie, przez to dzieło?

Jakie są szersze struktury społeczne, z którymi można poły /yć tf gólne akty pochwały lub potępienia?⁴.

Analiza

kulturowa

Jak widać, elementarne pytania dotyczą nie tyle samego dzieła lihiatiM jego związków z kontekstem kulturowym: wartościami wpisanymi w tt¹M wanymi przez jego czytelników, instytucjami społecznymi i prakit kuni licznymi. Choć Greenblatt powiada w dalszym ciągu, że „owe zwią/kl ul zastępować uważnej lektury \close reading]” i że „analiza kulturowa uiUH ro nauczyć od skrupulatnej analizy formalnej tekstów literackich . io i¹ dl no jest pewne: formalna analiza musi być podporządkowana anali/lc kul Teksty literackie, twierdzi, nie odsyłają do zewnętrznej wobec nu li I .In same w sobie są tekstami kulturowymi, albowiem „skutecznie wchlmiflj bic wartości i konteksty społeczne”. Innymi słowy, teksty literiti l< Ir it(fl nam nic o kulturze, do jakiej należą, one są tekstami kultury.

Skoro tak, to aby zrozumieć miejsce literatury w badaniach kulniioww finiować obowiązujący w nich status teksm literackiego, musimy wv|<U u bliżenia definicji samej kultury.

VI Badania kulturowe

523

t‘i iktyki. symbole, ideologie

li•iiiio pojęcie kultury nie jest dziś łatwe do określenia, choć z wielu rozmaitych |i« • >1 • można wyłuskać następującą, bardzo ogólną, definicję. Kultura to system tii.iktyk symbolicznych zakorzenionych w określonej

ideologii i opartych na wymianie. Postarajmy się tę definicję po kawałku wytłumaczyć.

Posługując się znakami i symbolami, człowiek stara się zarówno zrozumieć i wpłynąć na otaczającą go rzeczywistość, jak zdefiniować własną tożsamość. Człowiek nie przygląda się kulturze z dystansu, lecz - czy chce tego, czy nie - aktywnie w niej uczestniczy. Tym samym nie Ijrwityk.i znaczeń, które byłyby w niej od zawsze, lecz zderza się ze znaczeniami, któ-fcni) wytworem danej kultury, produktami konkretnego czasu i miejsca (dlatego nie ■tu kultury w ogóle, lecz są kultury oparte na odmiennych regułach). Produkując I "in ijąc się zrozumieć znaczenia, przyrównuje je do głoszonych przez siebie pondów, do podzielanych przez siebie przeświadczeń, słowem - do wyobrażeń, jakie lisi.nl.i na temat rzeczywistości, wyobrażeń najczęściej podzielanych także przez %ydi czł< >nków wspólnoty, do jakiej należy. Dzięki temu może uzasadnić lub skon-IllOWiii własną tożsamość kulturową, która, jak widać, nie jest czymś z góry danym, ;■/ i.t .mowi zadanie do wykonania w sferze kultury. Tożsamość, podobnie jak zna-Jjftlc, jest więc efektem działań ludzi wymieniających między sobą poglądy, teksty,

opowieści, gesty, zachowania. W związku

Czym jest kultura?

■ mnvs - w socjologii Pierrea Bourdieu ui i. lywidualizowany system definicji przeloty przez jednostkę w wyniku uczestnictwa w rozmaitych instytucjach edukacyjny! h (od rodziny po szkołę) i określający «|" '»ób postrzegania rzeczywistości. Habitu' to kulturowy mechanizm modelujący (micpcję, pozwalający jednostce na radzenie sobie w rozmaitych sytuacjach.

Tożsamość

kulturowa

■HNność (fr. alterite, ang. othemesś) - ce-i Im przysługująca temu, kto (co) wymy-HM się subiektywnej władzy przedstawie-iii.i Analiza inności w perspektywie badań kulturowych umieszczona jest pomiędzy Megum-iTi cpistcmologicznym (inność jest Jedynie konstrukcją podmiotową) a bie-kuuc iii metafizycznym (inność jest całkowicie niedostępna). Inność nie jest ani i uli. i. mi względna (Husscrl), ani całkiem Wt'/względna (l.ćvinas, Derrida). Jest na-lonii.int kulturowym konstruktem, który (Hidli ga obiektywizującemu rozumieniu.

z tym, że wymiana ta nie może być nieograniczona i całkiem swobodna (gdyż wówczas zapanowałby chaos i nikt nie mógłby się z nikim porozumieć), kultura, która jest tej wymiany zarówno przyczyną, jak rezultatem, wytwarza mechanizmy kontroli, co oznacza, że to, kim się jest, uzależnione jest w dużej mierze od przyswojenia sobie lub odrzucenia reguł społecznych, które same w sobie nie są naturalne, lecz skonstruowane dzięki technikom dyscyplinującym.

W tym ujęciu kultura nie jest wcale standardem estetycznej doskonałości, któ-^rl| n /.'Im osiągnąć, żeby stać się człowiekiem cywilizowanym⁵. Nie jest też ho-

I .ik Ir ujęcie zaproponował onegdaj Matthew Arnold wc wpływowej kstąż.cc Culture and in.iiiby (iH6((), twierdząc, że kulturu bierze swój początek „w umiłowaniu doskonałości | ni thelovf ofptrfłctionYi samu jest „badaniem doskonałości \astudy offierfettion)".- M. Ar-lmlil, Culture and Anartby An h'.na\ in 1‘o/itical and Serial Crluhm, I ,ondon i Ktii).

1

S. Greenblatt, Cu/ture, [w: | Critital Trrms for l.ittmry Studiu, rril. I’, I rnitli ehl», l 'Mil lin,Chicago hum." ¹at>.