486,487

486

Teorie litcratui V

Kwestia

prawdziwości

rzeczywistości

Znaczenie

literatury

wiałby udowodnienie takiej tezy²³. Opis esencjalny jest tylko jednym z opisów rzeczywistości i polega jedynie na przekonaniu i wierze, która przybiera językową postać, nie zaś na tym, jak jest naprawdę. Owszem, świat istnieje poza nami, na zewnątrz nas, ale opisy tego świata są tylko naszymi wytworami i tylko ich dotyczy kryterium prawdy i fałszu.

Rorty występuje w ten sposób przeciwko znanej klasycznej tezie herme-neutycznej, wedle której człowiek, chcąc poznać samego siebie, stara się odczytać zagadkowe pismo świata. „Świat nie mówi. Tylko my to robimy”, powiada Rorty²⁴. Oznacza to, że to człowiek rozstrzyga kwestię prawdziwości rzeczywistości, a tym samym podejmuje odpowiedzialność za to, co o świecie mówi.

Świat mówił do człowieka tylko dlatego, że człowiek wierzył w świat jako dzieło niezależnego odeń twórcy, czyli Boga. Sekularyzacja i odczarowanie świata nowoczesnego sprawiły, że świat - przynajmniej od romantyków - zaczął być postrzegany jako coś, co trzeba na własną rękę wynaleźć dzięki wyobraźni i językowi. Religia została przez romantyków zastąpiona sztuką, która przejęła na siebie rolę zaczarowywania świata, a więc jego fikcjonalizacji. Jako że fikcje te konstruowane były w języku, to właśnie język został obarczony mocą stwarzania rzeczywistości. Im

większy projekt literacki, im bardziej przekonujący opi» świat#,] wpływ na czytelników, tym większa potęga twórczego słowa, lumt rę w język rozumu i nauki jako adekwatnego narzędzia opisu u lali sób literatura, powiada Rorty, zastąpiła naukę i filozofię, albowItllHH,

■ ironia - według Richarda 1^ postawa antymctafizyczna, »wla/tf czasowości każdego opinii on śd i braku słownika finalnego, i można by dokonać wyczerpują świata. Ironista, w przcciwiriinWtf" tafizyka, który wierzy w islnh nilj wej natury zarówno świata, jak | utrzymuje, że człowiek jest |n|| zbawioną ośrodka siecią pr/» lut gnień [centerless web ofbtHtfh nlM

R. Rorty, Przygodno//, i'«Hf no//, tłum. W.J. Popowln, 1996, s. 126.

■ PARADYGMAT-W tCOlll II

masa Kuhna zbiór mik zącil I nych założeń i przekonań nr cych badania naukowe W# to nie fakty dyktują nam iM, wania, lecz odwrotnie: lakly są przez przyjmowane pi zol procedury. Gdy obserwacji w obrębie konkurujących dygmatów wchodzą ze »0 nie można rozstrzygnąć (f odwołanie się do faktów, | status tego, co uznajemy ga zakwestionowaniu, tfl czas ta teoria, której /wole przekonać o skuterznoi ności) własnego języka, je zmiana paradygnMfttyi przez ściślejszą obstawa przez uznanie cfaklywnf ich opisu.

” Zob. R. Rorty, Przygodno//, ironio i solidarno//, tłum. W.J. I‘lipowski, WaiszaWlTW 7';

'* Ibidem, n, 11.

Mginatyzm

487

Htuijlcpiej zdaje sobie sprawę z przygodności języka i jaźni. Prawda nie Nlk tycia ani po stronie świata, ani po stronie jaźni, ale po stronie języka, JHi n wiat i jaźń w jedno continuum. Świat i Ja zależą .»d języka, który nie ■ftn>, od nich różnym, co oznacza, że świat i Ja są tym tylko, co możemy I ,1/iec. Historia naszej kultury to tylko historia zmieniających się nm|i|i \vli ze sobą języków opisu świata, które zmieniają się nie dlatego, że pil»li i pasują do świata, ale dlatego że jeden rodzaj języka okazuje się manny w opisywaniu świata i należy go zastąpić nowym, bardziej przekoro Przekonywanie, w opinii esencjalistów, jest jedynie retorycznym tri-■Ini V zaciemnia prawdę, w zamian podsuwając jej stronniczą karykaturę, V(i Jedynie filozofia jako ścisła nauka (określenie Husserla) pozwoli nam się przez zasłonę pozorów i dotrzeć do rzeczy samych, pnyi ja filozofii i retoryki, obecna w kulturze zachodniej od sporu Platona |m ni, dobrze opisuje spór esencjalistów i kontekstualistów. Filozofowie (al-Vnycy) wierzą, że język (metodologia) jest narzędziem, którego Ja (jaźń, Vt) używa do adekwatnego opisu świata, i że zadaniem filozofa jest makii I, iskonalenie tego narzędzia. Ja istnieje niezależnie od języka (meto-k), uli istnieje też niezależnie od świata, którego znaki trzeba właściwie odra pi >mocą odpowiedniej metodologii. Istnieją więc, w rozumieniu esen-Bw, mdi uli >logie rzetelniejsze w opisie świata i mniej rzetelne.Te pierwsze I do prawdy, te drugie tylko ją komplikują. W pierwszym wypadku ce-yolii (i nauki) jest doskonalenie „maszynerii opisu”, która wreszcie za-|tfenaguftnie funkcjonować i produkować adekwatne opisy faktów. W drugim zaś mamy do czynienia z nadmierną „subiektywizacją”, która odciąga nas od samych faktów.

Inaczej się sprawy mają z retorycznego punktu widzenia, który jest jednocześnie, według Fisha, stanowiskiem antyfundamentalistycznym^l6.Tu przedmiotu opisu nie sposób odróżnić od sposobu jego opisywania, albowiem język, w którym on powstaje, określa wszelkie ramy możliwego poznania.

Zamiana

języków

Opozycja filozofii i retoryki

In

""

-

IM

A - w starożytności: teoria Wedle pragmatystów, reto-Bpon.iwa filozoficzna, zakładani prawda i sens nic są do odnajęła, I" '• dl, -lwi,! /l-ma, wyprodu ||))la poprzez dyskurs. Homo rbcto-tu rdowick świadomy własnych poznawczych i skłonny do ^■(Umrzenia w przestrzeni pu-

HI

Hfłlki dany, li ełyse yplin nie są zewnętrzne wobec swoich przedmiotów, J) Jr iwiii/.ą (>,li zućcie je na korzyść słownika innej dyscypliny, a utraci-#it> |" itdmlot, który tylko one mogły powołać do istnienia. Jeśli badacz li

■ttwnn Unity, jak Flsh powołują się tutaj na koncepcję zmiany paradygmatycznej sfor ■|||mc.iiir| przez T. Kuhnu.

PUlli llliiitarle Iii un Antl/biindatioiuil World.' Languagt, Culture, iinil IWtigogy, red. M. Iłer lliiul I Iniialu, U,U (ilejzer, New I laven ii>i>K Tu zwłaszcza eseje Fisha (Retoryka), Kor

Ml (l'i ‘ ygthlnott jf r.yku) oraz A Hhort Hhtory ofRhrtorlt T. I .agletona.

Retoryczny punkt widzonłi