506,507

506 Teorie litcruliii y

Strukturalizm

Whitea

Rzeczywistość historyczna a opowieść

Ankersmita tezy arratywistyczne

wodu White jest strukturalistą³⁷, gdyż przyjmuje pierwsze ti h lwu turalnych inwariantów (archetypowych opowłrłlB poznaniem tego, co j e d n o s t ko we, choć jest także pnnlaM stą, gdyż zakłada nieuchronną tropologizację poznania i dysktu nu | turalista White jest bliski Northropowi Frye’owi,jako poststruktoiitffl Nietzsche - zbliża się do Paula de Mana czy - szerzej: dokonał i ukuji Uznawanie jednak tropologii za głęboką strukturę „przedpoznuwt «i gnitive\ i przedkrytyczną w ekonomii świadomości historyku", < /yljj czenie jej de facto przed aktem jednostkowego poznania sprawia, >« wanie bliżej jest mu do strukturalizmu, choćby do Romana Jakobin 'im, tora pracy Dwa bieguny języka. Podobnie jest też z uznaniem nui rm jl * wzorzec ludzkiego poznania. White odwraca tradycyjną, realistyc /itą M dzy rzeczywistością historyczną a opowieścią i dowodzi, że narrm |n bec świata wtórna, lecz pierwotna, i to ona wyznacza („prefiguruje") Nie oznacza to oczywiście, że przeszłość nie istnieje, lecz żc nic muli bezpośredniego dostępu; albo inaczej, że mamy do niej dostęp jcdyitf teksty, które nadają jej - stronniczy i często przewrotny - sens, I graficzny jest więc artefaktem, który kształtuje badaną rzeczy wiMulJ narracji i tropów⁵®. Nie ma wątpliwości, że teza ta ma swoje glębold nienie w krytyce historiograficznego obiektywizmu podjętej w latach siedemdziesiątych XIX wieku przez Friedricha Nietzschego, zaś swoją podbudowę uzyskała dzięki pracom takich uczonych dwudziestowiecznych, jak Northrop Frye, Kenneth Burkę, Roman Jakobson, Roland Barthes⁵⁹ czy Michel Foucault.

Trzeba jednak stwierdzić, że najżywotniejszą (bo także krytyczną) kontynuacją prac White’a zdają się być badania holenderskiego teoretyka historiografii Franka Ankersmita (ur. 1954), autora wydanej w 1983 roku pracy Nar-rative Logic, w której zostały sformuło-

ku

Hl«

li "I

ula

■ NARRACJA - jcilctl / |U trybów (strategii, środków dyskursu historycznego, gicznego punktu widzeniu, trybem organizującym perć* wistości i pozwalającym nu świadczeń. Wedle narrillywl sób ani poznać czego kol wl# nąć własnej tożsamości, nie historii. Wedle historyk' >w, cisk na narracyjny wymi u storiograficznego, narrai |a wozdanicm z tego, co się A nadaje sens faktom, czyli ju Narracja jest od interpretuj na, gdyż obydwie zakluditj|| wiczność (a więc ogr.mlczo'

¹⁷ Na pytanie Ewy Domańskiej, za kogo się naprawdę uważa, White odpowli strukturalistą”. Powiedział też: „nie jestem postmodernistą, poatr/.rgiun «WC

modernistyczny"- zob. E. Domańska, Encounters...,op. cit.,». 16-17,    _

¹¹¹ Bardziej szczegółowe rozwinięcie swoich idei White przedstawił w knle|uyU|j Tropią o/Discourse: Essays in CulturalCriticism, Baltimore 1978, orał EigWtlM diet in the Mimesis Effect, Baltimore 1999.

” Szczególnie istotny w tym kontekście jest artykuł Barthcsa Dyskun hiit*l'U\Ul ny po raz pierwszy w 1 1067 - zob. polski przekład w „Pamiętniku I Itriai klin

K V I listoryzm

507

pum taicie oto narratywistyczne tezy⁴⁰, dotyczące rozbieżności między opisem

■    ii niacją czy też- jak będzie to później nazywał - reprezentacją.

Badania f ryetna / h ryczno na

l>o pierwsze, „narracje historyczne są interpretacjami przeszłości”, a nie reje-■ti iit ią (opisem) faktów minionych, co oznacza, że przeszłość niezinterpretowa-li i nie może się stać materiałem „historycznej narracji”, choć może się stać przed-h|nicm „badań historycznych”. Rozróżnienie to - badań historycznych i histo-■fcnych narracji - jest o tyle istotne, że nie likwiduje sfery faktów, lecz tylko ■fyimieszcza ją do sfery badań archiwalnych, narracjom przypisując nieuchron-u retorykę interpretacji. Stąd teza następna, głosząca, że „język narracji nie jest ■tykiem przedmiotu”. Wynika stąd przekonanie, że dyskusje na temat przeszło-■1 w gruncie rzeczy dyskusjami na temat tego, co się o przeszłości mówi, a więc lltł lemat dyskursywnych konstrukcji rzeczywistości czy też, jak powiada Anker-nil, „narracyjnych organizacji wiedzy":

I Nasze mówienie o przeszłości pokryte jest gęstym osadem, który nie jest

■    Uwiązany z samą przeszłością, ale z historycznymi interpretacjami i dysku-

■    Ijiimi na temat rywalizujących ze sobą interpretacji. Język narracyjny nie I Jr>.l przezroczysty i nie jest podobny do cienkiej szyby, przez którą może-I mv zobaczyć niezniekształcony obraz samej przeszłości⁴'.

Tifksiu.it

historii

Anknn.n laorsi di c/nma

| Niewątpliwie za Whiteem Ankersmit podkreśla, do jakiego stopnia historio jllli. n i narracja wplątana jest w skomplikowane kwestie reprezentacji tekstu łill, w jakim stopniu jej podmiotowy charakter pozbawiają dążenia do obick-nttej ścisłości i jak przeszłość zostaje zawłaszczona przez prywatne sposoby ■kImi a wiania. Wykracza jednak poza tropologiczne ograniczenia dyskursu .'hm ■ 'u I n "o, kiedy kładzie nacisk na „oddawanie sprawiedliwości” przeszło-t om I alegorię doświadczenia historycznego. Skoro fakty są niedostępne hi-■fyr/ncj reprezentacji, to powinna ona wprawdzie zrezygnować z roszczeń do wvdv (w sensie logicznym), nie powinna jednak zrezygnować z zadośćuczynili przeszłości, na wzór powieściopisarzy, którzy-jak sformułował to Joseph ul w słynnej przedmowie do Murzyna z zuiiogi „Narcyza"- powinni „oddali sprawiedliwość widzialnemu światu”, albo lepiej - by nie pomylić narracji utoi \ > znej / literaturą - na wzór portrecisty, który przedstawia rzeczywistość, ^łrii iposób Ankersmit dochodzi do sformułowania teorii doświadczenia, ludni n sla „bliskość” przeszłości. „Mówić »językiem historii« możemy bowiem wpicm po doświadczeniu, z którego wyłania się przeszłość jako potencjalny MMdmiot badań historycznych”⁴¹. Doświadczenie poprzedza podział na sferę wilmlotu i przedmiotu, jest więc kategorią antycpistemologiczną i pozwala hi