chalmers0112

114

Teorie jako struktury

ności nie ma, Newton przeszedł do planet o kształtach innych niż kuliste, itd. Program ten zawierał pozytywną heurystykę, ale obok tego określony program eksperymentalny nasuwał się sam. Program ten nakazywał budowę doskonalszych teleskopów i poszukiwanie nowych doskonalszych teorii dotyczących ich zastosowań w astronomii, które zawierałyby środki teoretyczne, rozwiązujące problemy załamania światła w atmosferze Ziemi i im podobne. Początkowe sformułowanie programu Newtona sugerowało również, że należałoby zbudować dostatecznie wrażliwy aparat, który potrafiłby wykryć przyciąganie grawitacyjne w warunkach laboratoryjnych (eksperyment Cavendisha).

Program zawarty w teorii grawitacji Newtona oferował zdecydowane wskazania heurystyczne. Lakatos przedstawia szczegółowy opis teorii atomu Bohra jako inny przekonywający przykład tego typu.¹ Istotną cechą tych przykładowych programów badawczych jest to, że sprawdzanie obserwacyjne nabiera znaczenia dopiero na dość późnym etapie rozwoju programu. Pozostaje to w zgodzie z moimi poprzednimi uwagami na temat pracy naukowej Galileusza nad podstawami późniejszej mechaniki newtonowskiej. Początkowo praca w ramach programu badawczego odbywa się bez zwracania uwagi na jego falsyfikacje przez dane obserwacyjne. Program badawczy musi mieć szansę realizacji swych możliwości. Należy skonstruować odpowiednio wyrafinowany i właściwy pas ochronny. W naszym omówieniu rewolucji kopernikańskiej odbywało się to poprzez rozwój odpowiednich teorii mechanicznych i optycznych. Kiedy można już było poddać program sprawdzianom obserwacyjnym, twierdzi Lakatos², fundamentalne znaczenie posiadały raczej potwierdzenia niż falsyfikacje. Od programu badawczego wymaga się, aby odniósł sukces, przynajmniej chwilowy, w nowatorskich przewidywaniach, które ulegają potwierdzeniu. Pojęcie „nowatorskich” przewidywań omówiliśmy w punkcie 4 rozdziału piątego. Teoria Newtona odniosła dramatyczny sukces, gdy Galie po raz pierwszy zaobserwował

1

   Ibid., s. 140—145.

2

   Używam tu terminu „potwierdzanie” [„confirmation”] w takim samym sensie, jak w rozdziałach poprzednich, mając na myśli wyniki eksperymentów, które potwierdzają teorię, nie zaś dowód tej teorii. Tam gdzie ja używam terminu „potwierdzanie”, Lakatos mówił „weryfikacja”.