chalmers0108

110

Teorie jako struktury

teorie należy pojmować jako zorganizowane struktury; ten, że badania historyczne wskazują, iż teorie posiadają takie cechy, oraz ten, że tylko dzięki spójnie ustrukturyzowanym teoriom pojęcia naukowe nabywają ścisłego znaczenia. Powód trzeci wywodzi się z potrzeby rozwoju nauki. Jest rzeczą oczywistą, że nauka postępuje sprawniej, jeżeli teorie zawierają wskazówki, w jaki sposób można je dalej rozwijać i doskonalić. Powinny one być strukturami otwartymi, które oferują program badawczy. Mechanika Newtona zaproponowała taki program fizykom XVIII i XIX stulecia; był to program wyjaśniania całości wszechświata fizycznego w terminach systemów mechanicznych, zawierających różne siły i rządzonych newtonowskimi prawami ruchu. Ten spójny program można porównać z socjologią współczesną, która zajmuje się danymi empirycznymi w stopniu spełniającym falsyfikacjonistyczne, a nawet indukcjonistyczne kryteria dobrej teorii naukowej, lecz mimo to nie udaje się jej odnieść sukcesu na miarę sukcesu fizyki. Za Lakatosem twierdzę, że fundamentalna różnica pomiędzy oboma tymi teoriami wywodzi się z różnicy w ich spójności. Współczesne teorie socjologicznie nie umieją przedstawić spójnego programu, który pokierowałby przyszłymi badaniami.

2. LAKATOS: PROGRAMY BADAWCZE

Pozostałą część tego rozdziału poświęcam istotnej próbie ujęcia teorii jako zorganizowanych struktur, którą zaproponował Imre La-katos pod nazwą metodologii naukowych programów badawczych.¹ Obraz nauki przedstawiony przez Lakatosa jest udoskonaleniem i odpowiedzią na zarzuty skierowane przeciwko Popperowskiemu falsyfikacjonizmowi.

Program badawczy Lakatosa jest strukturą, która kieruje przyszłymi badaniami naukowymi w sposób zarówno pozytywny jak i negatywny. Negatywna heurystyka programu badawczego zawiera ustalenie, że podstawowe założenia programu, jego twardy rdzeń, nie

1

I. Lakatos, „Falsification and the Methodology of Scientific Reserach Programmes”, w: Criticism and the Growth of Knowledge, I. Lakatos, A. Musgrave, (eds.), Cambridge University Press, Cambridge 1974, ss. 91—196.