52,53 2

52 Teorie literatury XX wieku

52 Teorie literatury XX wieku

■ libido - według Freuda energia seksualna (= popędowa) rządząca naszym życiem psychicznym. Zakłócenia w ekonomii libidinalnej powodują rozstrojenie psychiczne. Gdy dochodzi do zakłócenia libidinalnej relacji z rzeczywistością, powstaje psychoza. Gdy zakłóceniu ulega relacja między poszczególnymi instancjami psychiki (Ich, Es oraz Uber-Ich), zwłaszcza między Es i Ober-Ich powstaje nerwica. Wedle Junga, libido ma szersze, nie tylko seksualne, znaczenie i określa energię psychiczną jako taką.

zip), przykrość zaś wynika z nadmiernego wzrostu pobudzeń, to aparat zmierza do zredukowania pobudzeń, a więc osłabienia energii libido (jest to zasada przyjemności, która - uwaga! - nie polega na wzroście pobudzeń, jak w koncepcjach hedonistycznych, ale ich redukcji). „Cała nasza działalność duchowa nastawiona jest na zdobywanie zadowolenia i unikanie przykrości, [...] jest ona automatycznie regulowana przez zasadę przyjemności”⁹). Aparat opracowuje ową energię na rozmaite sposoby („wiąże ją”, odracza rozładowanie itd.). Klęska aparatu w opracowaniu owej energii równa się zaburzeniom psychicznym. Psychoanaliza jako terapia ma na celu przywrócenie źle działającemu aparatowi skuteczności działania.

■ żałoba i melancholia (niem. Tmuer und Melancholie) - dwa Freudowskie pojęcia odsyłające do utraty obiektu. Żałoba przepracowana to zgoda na definitywną utratę obiektu i obsadzenie energią psychiczną innego obiektu. Melancholia to żałoba nieprzepracowana, powodująca uwewnętrznienie obiektu i niezgodę na jego utratę, spowodowaną narcystycznym zranieniem. Różnica między żałobą a melancholią polega na tym, że w żałobie pusty staje się świat, zaś w melancholii podmiot (Ja), który dokonał identyfikacji z utraconym obiektem.

3. Aspekt ekonomiczny. Rozmieszczenie energii libidinalnej daje się określać ilościowo w kategoriach wzrostu, spadku, równowagi. „Ponieważ [...] w kwestii przyjemności chodzi nam o losy sumy [...] energii psychicznej, rozpatrywania tego rodzaju zwiemy ekonomicznymi”'⁰. Podstawowa zasada jest następująca: energia seksualna musi być rozładowana. Podmiot obsadza energią obiekt (= zakochuje się [w wersji odseksualnionej], albo go pożąda [w wersji seksualnej]). Obsadzenie (= Besetzung, kateksja) to związanie energii libidinalnej z wyobrażeniem przedmiotu. Zdarza się, że podmiot wycofuje energię z przedmiotu, ale wtedy musi coś z nią zrobić. Gdy nic udaje mu się nad nią zapanować, wówczas ona panuje nad nim („to jest silniejsze ode mnie”). Z zaburzeniem psychicznym (nerwicowym) mamy do czynienia wówczas, gdy rachunek ekonomiczny sił jest nierówny (* rozładowanie seksualne nic może nastąpić). Efektem tego nierównego rachun

" Idem, do psychoanalizy, tłum. S. Kempricrówmi, W. żuniewicki, red. G. Bychownki, Warszawa 1 oHa,». tę 1.

ku sił libidinalnych (= stłumienia) są lęk („W lęk przeistaczają się rozczarowanie i tęsknota [dziecka, które pragnie być z matką], a więc niezużytkowane libido, które nie może na razie zostać utrzymane w zawieszeniu, lecz znajduje ujście jako lęk”") i narcyzm (nie można, z róż-

w obiekt, więc zostaje ono skierowane ku Ja). W ten sposób Freud dowodzi dynamicznej struktury aparatu psychicznego jako efektu konfliktu sprzecznych sił psychicznych. Nasza psychika jest polem ścierania się sił (systemów). Najogólniej: polem starcia świadomego i nieświadomego w myśl pierwszej koncepcji aparatu psychicznego lub Jas Ich i Jas Es, wedle drugiej koncep-; cji, Tak też Freud tłumaczy powstawanie nerwic, głównego przedmiotu za-micresowania psychoanalizy. Nerwica to zaburzenie psychogenne, w którym objawy są symbolicznym wyrazem konfliktu psychicznego, mającego swoje korzenie w przeszłości. „Nerwice nie pochodzą z seksualności, lecz zawdzięczają swe powstanie konfliktowi między jaźnią a seksualnością”¹². „Ludzie popadają w nerwicę, kiedy im się odbiera możność zaspokojenia »wcgo libido, a więc [...] wskutek odmowy, i [...] jej objawy występują wialnie w zastępstwie nieosiągniętego zaspokojenia”'⁵. Skoro niemożność zaspokojenia energii seksualnej jest tyleż powodem nerwic, co źródłem sub-lirnacji, psychoanaliza zastosowana do badań nad sztuką w wersji freudow-skiej zajmuje się głównie podmiotem znerwicowanym, wyrażającym się pi i| u zez tekst. Tekst literacki jest więc traktowany jako symboliczna r e p r e z e n t a c j a n e r w i c y i teza o symbolicznej reprezentacji nieświadomego jest najważniejszą tezą psychoanalityczną w badaniach literat kich, podzielaną zgodnie przez wszystkie orientacje w ramach szkoły. Różnice polegają jedynie na tym, czy psychoanalizie poddany jest autor, w którego biografii szuka się przyczyn powstawania nerwicy, czy też sam o I i, od którego przejście do życia autora nie jest wcale pewne. Wraz / „powrotem autora” nasilającym się obecnie, w postaci reakcji na jego Mrukturulistyczną w teorii literatury i poststrukturalistyczną „śmierć”, po-wnicii także żywe zainteresowanie psychoanalizą podmiotu, ponownie ri»ud/oncgo w życiu.

■ narcyzm (przez odniesienie do mitu

0    Narcyzie) - fascynacja własną osobą, miłość do samego siebie. Rozwój emo-

1    jniialny człowieka polega według Freuda na przemienności tak zwanej kateksji, r/.yll obsadzania obiektu energią erotyczną (■ libido). Pierwotny narcyzm określa zainteresowanie dziecka samym sobą. Je-gi 11 irzckroczenie oznacza miłość do dru-tticj osoby. Klęska obsady libidinalnej |i żyli klęska miłości) powoduje wycofa-inr Ja do samego siebie (narcyzm wtórny), Narcyzm to „powrót libido od obiektu do Ja”.

Lęk i narcyzm

nych przyczyn, zainwestować libido

Konflikt sprzecznych i psychicznych

Nerwica

Tekst literaci jako reprezei tacja nerwic)

\Ą(<

RUrm. * i i i