536 537 2

(żuwaczki, szczęki I i II). Dwuprzysadkowe obejmują dwuparce i skąponogj u których szczęki II uległy uwstecznieniu.

Szczególne dyskusje budzi kolejność filogenetyczna podgromad wijów. Niektórzy systematycy stawiają pareczniki na pierwszej pozycji, a inne pod. gromady na dalszych pozycjach — najczęściej drobnonogi na ostatniej. Pod. kreślając. że tyłopłciowość pareczników jest pierwotna, a ponadto pareczniki wyposażone są w szczękonóża (cecha nawiązująca do skorupiaków, p. dalej). Odnośnie do drobnonogów podkreślają, że są stawonogami trójprzysadkowy. mi. o przysadkach gębowych podobnie wykształconych, jak u owadów (p, dalej). Jest to pogląd bardzo kontrowersyjny. Najstarsze wije, których szczątki znaleziono w osadach gómosylurskich, pod względem budowy zbliżone są do niektórych dwuparców, a w obrębie współcześnie występujących wijów drobnonogi wykazują najwięcej cech prymitywnych. Ponadto, wije przodopłciowe mają larwy rozwijające się wyłącznie anamorficznie (p. dalej), co jest niewątp. liwie cechą pierwotną (por. też skorupiaki), a tyłopłciowe mają larwy rozwijające się albo anamorficznie, albo epimorficznie, co nawiązuje do owadów bezskrzydłych.

Dział: przodopłciowe — Progoneata Poddział: trójprzysadkowe — Trignatha Podgromada: drobnonogi — Symphyla

Synonim: pierwowije — Protomyriapoda

Diagnoza: wije mające żuwaczki i 2 pary szczęk, 11-12 par odnóży tułowiowych, tcrgity rozdzielone na płytki, w liczbie 15—24; otwory płciowe z przodu tułowia.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Drobnonogi są kosmopolityczne, występują na wszystkich kontynentach, ale najliczniej w strefach ciepłych. Żyją w siedliskach wilgotnych, w glebie, pod kamieniami, w ściółce leśnej, na wilgotnych plażach morskich, w gniazdach mrówek. Są bardzo wrażliwe na wysychanie. W górach występują do wys. 3000 m n.p.m. Odżywiają się drobnymi stawonogami, głównie martwymi i tkankami roślin. Ok. 120 gatunków (w Polsce ok. 15). W strefach ciepłych niektóre z nich są poważnymi szkodnikami roślin, w strefach umiarkowanych są szkodnikami roślin szklarniowych, uszkadzają korzenie.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

Drobnonogi są niewielkie, ciało mają 1-10 mm długie, smukłe. Głowę mają dobrze odgraniczoną od tułowia (ryc. 203A).

Ryc. 203. Wije przodopłciowe. A — drobnonóg Sculigerella immaculaia; dwuparce: B — Polydes-mus sp., C — Mus sp., D — Glomeridesmus sp., E — skąponóg Pauropus huxlei

Głowa zaopatrzona jest w długie nitkowate czułki. zbudowane z 30-60 członów. W pobliżu ich nasady występuje narząd skroniowy (T6m6svary’ego), składający się z pary zagłębionych w głowę woreczków, będący narządem zmysłowym. Nie występują oczy, drobnonogi są ślepe. Na spodniej stronie głowy występuje otwór gębowy, przykryty od przodu oskórkową płytką (epistomem). Poniżej płytki znajduje się warga górna. Za otworem gębowym występują żuwaczki, składające się z członów podstawowych i ruchomych członów końcowych oraz szczęki I i II. Szczęki 1 zbudowane są z kotwiczki i pieńka, na którym osadzone są dwa płaty (żuwki): zewnętrzny i wewnętrzny, głaszczki są uproszczone, występują w postaci drobnych kolców. Druga para szczęk jest podobnie wykształcona, ale na wysokości kotwiczek i pieńków jest zrośnięta w wargę dolną. Ogólnie ujmując narządy gębowe drobnonogów są podobnie wykształcone jak narządy gębowe gryzące owadów.

Tułów zbudowany jest z 14 segmentów. Występuje na nim 11-12 par odnóży. Pierwszy segment ma szczątkowe odnóża, albo jest ich pozbawiony. Odnóża są sześcioczłonowe. Na dolnej tylnej powierzchni członów (bioder) występują stożkowate wyrostki, zwane trzonkami (stylami), przez wielu morfologów uważane za szczątkowe gałęzie zewnętrzne, nawiązujące do pierwotnie dwugałęziowej budowy odnóży wijów. Po stronie wewnętrznej bioder występują woreczki biodrowe, wypuklane ciśnieniem hemolimfy i wciągane do ciała za pomocą wyodrębnionych mięśni. Chłoną wodę. Podobne struktury, jak trzonki i woreczki, występują u niektórych owadów bezskrzydłych. Za ostatnią parą odnóży występują parzyste brodawki, na których osadzone są długie szczeciny zmysłowe (trichobotria), Na 13 segmencie występują wyrostki, w kształcie widełek (rylcowate, cerci, spironety), z ujściami gruczołów przęd-

537