(27)Isen s 536 537

536 PSYCHOLOGIA EMOCJI

jak badani z grupy kontrolnej (Isen i Reevc, 1992).

Tc wyniki bezpośrednio potwierdzaj;) dokonań:) wcześniej obserwację, żc pozytywny afekt pobudza zadowolenie (w szczególności satysfakcję z wykonywania zadań, które interesują badanego) i zwiększa prawdopodobieństwo angażowania się w działania, które przynoszą zadowolenie lub wydają się zabawne. Są one również zgodne z wynikami wskazującymi, żc pozytywny afekt pogłębia spostrzeganie atrakcyjności zadań i zwiększa satysfakcję związaną z interesującą pracą zawodową (Kraiger i in., 1989). Jednocześnie ukazują one, że ludzie w stanie pozytywnego afektu nic unikają zadań wiążących się z pracą lub bardziej nudnych, przykrych czy trudnych, jeśli jest oczywiste, iż te zadania po prostu trzeba wykonać lub istnieje potencjalna korzyść z ich wykonania. Ludzie, którzy czują się dobrze, wolą przyjemne rzeczy i czerpią większe zadowolenie z zajmowania się nimi; jednakże w porównaniu z osobami z grupy kontrolnej nie uchylają się od mniej przyjemnych zadań, nic „bronią się” irracjonalnie przed nimi i nie odmawiają nieodpowiedzialnie ich podjęcia.

Inna seria badań, w których analizowano wpływ pozytywnego afektu na podejmowanie decyzji przez lekarzy, wskazuje, że pozytywny afekt wpływa na względną silę wewnętrznych (humanitarnych) w przeciwieństwie do zewnętrznych (pieniądze i status) źródeł satysfakcji związanej z praktyką lekarską (Estrada i in., 1994). W porównaniu z grupą kontrolną bowiem lekarze, u których wzbudzono pozytywny afekt, przypisywali większe znaczenie humanitarnym, a nie zewnętrznym źródłom satysfakcji w kwestionariuszu, w którym pytano o źródła ich satysfakcji płynącej z praktykowania medycyny.

W kontekście motywacji wzbudzanych przez pozytywny afekt trzeba też wspomnieć, że duża liczba dowodów wskazuje, iż w normalnych warunkach pozytywny afekt zwiększa tendencję do udzielania pomocy, pobudza wspanialomyślność/odpowicdzialność i przyja-ciclskość/towarzyskość (zob. Isen, 1987, gdzie można znaleźć przegląd i omówienie). Oczywiście, jak się przekonaliśmy, tendencji tej mogą przeciwdziałać takie czynniki, jak potencjalne afektywno skutki zadania związanego z pomocą (np. Isen i Simmonds, 1978), lub inne czynniki, takie jak niechęć do osoby lub organizacji potrzebującej pomocy, które mogą sprawić, że człowiek nic zechce udzielić pomocy (np. Forcst, Clark, Mills i Isen, 1979). Tc wyniki wskazują również, żc szczęśliwi ludzie odczuwają większą swobodę zachowywania się w taki sposób, jak chcą się zachowywać. I’o-nadto te ostatnie rezultaty są same w sobie uzależnione od takich czynników, jak stopień szkody, na jaki zostanie narażona osoba w potrzebie, jeśli nie otrzyma pomocy, i tak dalej (zob. Isen, 19S7, gdzie znajduje się omówienie). Chodzi o to, że pozytywny afekt na ogól pobudza nic egoizm, ale skłonność do okazywania dobroci sobie i innym, więź społeczną, odpowiedzialność i umiejętność spostrzegania sytuacji z perspektywy innej osoby.

Podsumowując, pozytywny afekt powoduje różnorodne zachowania będące nie tylko skutkiem omówionych efektów poznawczych (takich jak zwiększona szczegółowość przetwarzania i ułatwiony dostęp do pozytywnego materiału, zwiększona integracja pojęć oraz zdolność do dostrzegania związków między ideami i tym podobne), ale też wyraźnych zmian motywacyjnych. Niektóre z owych zmian są zapośrcdniczonc poznawczo przez składowe motywacji oczekiwań, takie jak spodziewanie się, że dodatkowy wysiłek doprowadzi do lepszego wykonania, pragnienie uzyskania pożądanego rezultatu i dostrzeganie związku między wykonaniem a osiągnięciem rezultatu. Na podstawie przedstawionych tutaj danych uzasadnione wydaje się wysunięcie tezy, żc pozytywny afekt wzbudza dwie szerokie kategorie motywacji: (1) zadowolenie, zainteresowanie, eksplorację i miłosierdzie w sytuacjach od neutralnych do pozytywnych (bądź w sytuacjach, w których można bezpiecznie zignorować negatywy luli rzeczy nicintcrcsują-cc); i (2) chronienie siebie oraz konserwatyzm w wyraźnie negatywnych sytuacjach, w których człowiek z jakiegoś powodu musi reagować na negatywny materiał. Związek tych dwojakiego rodzaju wyników z podejmowaniem decyzji omówimy w następnym podrozdziale.

POZYTYWNY AFEKT A PODEJMOWANIE DECYZJI

Na wstępie należy stwierdzić, żc rozważenie wpływu afektu na podejmowanie decyzji obejmuje uświadomienie sobie interakcji afektu, wartościowości zadania lub tego, czy jest ono interesujące, kontekstu sytuacyjnego, znaczenia bądź użyteczności zadania oraz innych aspektów sytuacji. Co więcej, opisane procesy nic są traktowane jako automatyczne, ale uzależnione od interpretowania sytuacji przez daną osobę. To wskazuje i\a fakt, że takie procesy, jak podejmowanie decyzji i rozwiązywanie problemów, raczej są hierarchicznie uporządkowane niż jednorodne - to znaczy, że zanim człowiek zajmie się problemem, musi otrzymać polecenie lub podjąć decyzje wykonawcze (decyzje o poszerzeniu zakresu uwagi) oraz dokonać oceny dotyczącej ważności zadania, tego, jaka jest jego użyteczność, jak niebezpieczna czy bezpieczna jest sytuacja lub czy człowiek sprawuje jakąkolwiek kontrolę nad ewentualnym rezultatem, jakie są hedonistyczne skutki sytuacji, jaki niszczący wpływ wywiera ona na aktualne uczucia i tak dalej. Tc decyzje wpływają na sposób ujmowania problemu lub jego traktowania. Poza tym człowiek czasem się wycofuje i dokonuje ponownej oceny takich decyzji w trakcie rozwiązywania problemu związanego z zadaniem.

Można to ująć nieco inaczej: prawdopodobnie człowiek podejmuje wiele decyzji w trakcie procesu decyzyjnego lub procesu rozwiązywania problemu i prawdopodobnie jedna z pierwszych decyzji dotyczy dziedziny, do jakiej należy zadanie, z uwzględnieniem jego wartościowości i znaczenia. Użytecznym sposobem spostrzegania pierwszego poziomu decyzji jest ujmowanie go w kategoriach układu lub zakresu problemu. To znaczy człowiek ma poczucie tego, czy jest to sytuacja, która może mu przynieść zadowolenie (zyskanie czegoś, zasługa), czy też sytuacja jest potencjalnie szkodliwa (wiąże się z nią możliwość utraty tego, co człowiek już ma lub czego potrzebuje), jak również poczucie tego, jakimi możliwościami dysponuje.

Konccptualizacja w kategoriach układu sytuacji okazała się użyteczna w literaturze na temat podejmowania decyzji i ryzyka, w której potwierdzono, żc różnice w ludzkich decyzjach są zależne od tego, czy problem byl ujmowany w układzie potencjalnego zysku, czy potencjalnej straty (np. Kahncman i Tvcrsky, 1979; Tvcrsky i Kahncman, 1981). Analogia z badaniami Kahncmana i Tvcrsky’cgo nic jest precyzyjna, ponieważ na przykład w słynnym problemie „choroby azjatyckiej" sytuacja nadal wiąże się z niebezpieczeństwem, bez względu na to, czy ujmujemy ją w układzie pozytywnym, czy negatywnym. Jednak ujmowanie w określonym układzie, analizowane uprzednio w literaturze poświęconej podejmowaniu decyzji, ma pewne odniesienie do omawianych tutaj dwojakiego rodzaju motywów i działań (eksploracja vcrsus chronienie siebie) wzbudzanych przez pozytywny afekt. Należy pełniej przeanalizować kwestie związane z konstruowaniem sytuacji eksperymentalnej oraz z możliwością pewnego rodzaju hierarchicznej oceny lub procesu decyzyjnego (szczególnie w jego interakcji z afektem).

RYZYKO

Jednym z rodzajów decyzji, które badano jako funkcję pozytywnego afektu, jest preferencja ryzyka (np. Arkcs, Hcrrcn i Isen, 1988; Isen i Gcva, 1987; Isen i in., 1988; Isen i Patrick, 1983; Isen, Pratkanis, Slovic i Slovic, 1984; Ny-gren i in., 1996). W owych badaniach ludzie, u których wzbudzono pozytywny afekt, wykazywali większą niechęć do ryzyka niż osoby z grupy kontrolnej, kiedy sytuacja związana z ryzykiem, którą musieli przemyśleć, miała charakter realistyczny i skłaniała do skupiania się na możliwości poniesienia realnej, poważnej straty (np. Arkcs i in., 1988; Isen i Patrick, 1983; Isen i Gcva, 1987). W odwrotnej sytuacji natomiast byli bardziej skłonni do ryzykowania niż osoby z grupy kontrolnej (Arkcs i in., 1988; Isen i Patrick, 1983).

Na przykład, kiedy należało obstawiać żetony wyobrażające kredyt udzielony uczestni-