(27)Isen s 538 539

538 PSYCHOLOGIA EMOCJI

kom za udzia! w badaniach, ci, u których wzbudzono pozytywny afekt, obstawiali rzadziej (Isen i Patrick, 1983) i potrzebowali większego prawdopodobieństwa wygranej przed wyrażeniem zgody na duży zakład (Isen i Ge-va, 1987) w porównaniu z osobami z grupy kontrolnej. Ujawniali również więcej myśli o przegranej w zadaniu polegającym na sporządzeniu listy myśli, wykonywanym po tym oszacowaniu (Isen i Geva, 1987). Interesujące, że poproszeni o ocenę prawdopodobieństwa podjęcia ryzyka w hipotetycznym zadaniu (takim jak założenie firmy w niestabilnym obcym kraju), bez potrzeby stawiania w zakład czegokolwiek wartościowego, ludzie w stanie pozytywnego afektu wykazywali większą skłonność do ryzyka i mniejszą ostrożność (Isen i Patrick, 1983). Podobnie, kiedy poproszono ludzi - bez wzbudzania afektu - o oszacowanie, jaki ich zdaniem byłby wpływ pozytywnego afektu na preferowanie przez nich ryzyka, przewidywali oni, że zwiększyłby skłonność do ryzykowania (Isen i in„ 1984).

Względna niechęć do ryzyka, obserwowana u doświadczających pozytywnego afektu badanych, którzy rozważają rzeczywiste ryzyko, wiąże się z podtrzymywaniem afektu - ludzie odczuwający szczęście ryzykują utratę tego stanu oraz jakiejś określonej kwoty, jeśli przegrają w grze. Z tego względu, ponieważ mogą więcej stracić, cechują się większą niechęcią do ryzyka niż badani z grupy kontrolnej. Tę interpretację potwierdzają wyniki badań, w których testowano użyteczność związaną z różnymi rezultatami - wykazały one, że ludzie, u których wzbudzono pozytywny afekt, spostrzegali większą negatywną użyteczność w wypadku danej straty niż badani z grupy kontrolnej (Isen i in., 1988). Tc wyniki, ukazujące, że ludziom szczęśliwym strata wydaje się większa, pasują do tezy, iż pozytywny afekt wywołuje skłonność lub motywację do ochrony wzbudzonego pozytywnego stanu w sytuacjach potencjalnej straty.

Opisane tu wyniki wskazują na to, że pozytywny afekt zwiększa negatywną użyteczność rzeczywistej, mającej duże znaczenie potencjalnej straty. Jednocześnie stwierdzono, że pozytywny afekt zwiększa oczekiwanie na sukces lub prawdopodobieństwo sukcesu w sytuacjach oceny ryzyka/hazardu (np. Johnson i Tversky, 1983; Nygren i in., 1996). Wydaje się zatem, że na dwie składowe oceny ryzyka: prawdopodobieństwo i użyteczność, pozytywny afekt wpływa w funkcjonalnie przeciwstawny sposób. Chociaż zwiększa on subiektywne prawdopodobieństwo wygranej, to jednak powoduje, że wzrasta również negatywna użyteczność lub przewidywane niebezpieczeństwo potencjalnej straty. Poza tym wynikające z tego zachowanie - względne unikanie ryzyka przez ludzi w stanic pozytywnego afektu -wskazuje, że informacja o użyteczności (lub informacja związana z potencjalną stratą) jest bardziej dominująca i wywiera silniejszy wpływ na decyzje osób ujawniających pozytywny afekt niż informacja o prawdopodobieństwie (lub informacja związana z potencjalnymi zyskami). Seria niedawnych badań sugeruje, że tak właśnie jest (Nygren i in., 1996). Wyniki te wraz z innymi rezultatami badań dotyczących pozytywnego afektu i preferencji ryzyka ilustrują (co odnotowano w innym kontekście), że wpływ pozytywnego afektu na spostrzeganie ryzyka nie jest prosty, ale wchodzi w interakcję z cechami zadania i z właściwościami danej sytuacji.

PODEJMOWANIE DECYZJI ZŁOŻONYCH

Innym rodzajem procesu podejmowania decyzji, który byt badany jako funkcja pozytywnego afektu, jest to, co można określić jako „podejmowanie decyzji złożonych". Prosi się w nim ludzi o wybranie najlepszego obiektu spośród kilku możliwych (na przykład wybranie samochodu, który chce się kupić) lub o rozwiązanie złożonego problemu (takiego jak postawienie diagnozy lekarskiej). Wyniki dwóch badań wskazują, że ludzie, u których wzbudzono pozytywny afekt, bardziej sprawnie podejmują decyzje, ale zarazem bywają bardziej dokładni, jeśli zadanie wymaga większego wysiłku czy większej troski (Isen i Means, 1983; Isen i in., 1991).

W pierwszym badaniu zadanie decyzyjne polegało na wybraniu hipotetycznego samochodu, który chce się kupić, spośród sześciu możliwych, różniących się w ośmiu wymiarach (ekonomia spalania paliwa, cena i tym podobne). W tym badaniu grupa doświadczająca afektu i grupa kontrolna nie różniły się w wyborach, ale ludzie w stanie pozytywnego afektu byli bardziej sprawni w podejmowaniu decyzji. To znaczy potrzebowali dużo mniej czasu niż badani z grupy kontrolnej, wykazywali znacznie mniejszą redundancję w swoich poszukiwaniach i nie brali pod uwagę nieistotnych wymiarów (Isen i Means, 1983).

W drugim badaniu (Isen i in., 1991) używano materiałów wzorowanych na materiałach z eksperymentu z wyborem samochodu, ale odnoszących się do innego tematu. W tym badaniu uczestniczyli studenci medycyny, którzy ukończyli trzeci (kliniczny) rok studiów, a ich zadanie polegało na wybraniu spośród sześciu opisów stanu zdrowia pacjentów, różniących się w zakresie każdego z dziewięciu czynników zdrowotnych (kaszel, rentgen klatki piersiowej i tym podobne), opisów tych osób, które są narażone na ryzyko zachorowania na raka pluć. Wyniki tego badania były zgodne z rezultatami eksperymentu dotyczącego wyboru samochodu, ale szczególne metody pomiaru doprowadziły do odmiennych wyników z powodu różnic kontekstowych. Podobnie jak stwierdzono we wcześniejszym badaniu, także w tym eksperymencie ludzie w stanic pozytywnego afektu dochodzili do tej samej odpowiedzi (prawidłowej) na zadane im pytanie, co badani z grupy kontrolnej, ale czynili to znacznie wcześniej, co potwierdzały ich protokoły. Jednakże w tym badaniu robili oni więcej, niż wymagało wyznaczone zadanie -na przykład stawiali diagnozy innym pacjentom, a niekiedy wskazywali też metody leczenia. Chociaż badani w stanie pozytywnego afektu byli bardziej sprawni niż badani z grupy kontrolnej, to zastosowane metody pomiaru (całkowity czas pracy nad materiałem, stopień redundancji w procesie poszukiwań i tym podobne) nie okazały się dobrymi wskaźnikami sprawności owej grupy, inaczej niż w badaniu dotyczącym wyboru samochodu, ponieważ w obecnie opisywanym eksperymencie grupa, u której wzbudzono pozytywny afekt, wykraczała poza wyznaczone zadanie i po podjęciu decyzji nadal pracowała nad dostarczonymi jej materiałami. Różne specyficzne wyniki uzyskane w owych dwóch badaniach ilustrują znaczenie zwracania uwagi na szczególne cechy sytuacji podczas przewidywania wpływu pozytywnego afektu na określone metody pomiaru. Wyniki te pokazują rósvnież, że ważne jest zrozumienie sytuacji z perspektywy uczestnika, a nie eksperymentatora.

Wyniki badania dotyczącego diagnozy medycznej wskazują na inne możliwe oddziaływanie pożywnego afektu na podejmowanie decyzji - większe uporządkowanie materiału poznawczego. Badani w stanic pozytywnego afektu w eksperymencie z diagnozą medyczną wykazywali znacznie mniejsze zakłopotanie i znacznie silniejszą skłonność do porządkowania materiału, nad którym pracowali. Tak więc, jak wspomnieliśmy wcześniej w odniesieniu do poznawczego wpływu pozytywnego afektu, wydaje się, że w stanie pozytywnego afektu ludzie porządkują materiał wykorzystywany w procesach decyzyjnych. To pozwala im być mniej przytłoczonymi zadaniem, wykazywać mniejsze zakłopotanie i pracować szybciej. Następnie albo kończą wcześniej, jak w zadaniu dotyczącym wyboru samochodu, albo koncentrują uwagę na innych szczegółach czy zadaniach w obrębie dostarczonych im materiałów, jak w sytuacji stawiania diagnozy medycznej.

Inne niedawne badania, analizujące proces stawiania diagnozy przez lekarzy, wykazały, że lekarze, u których wzbudzono pozytywny afekt (tym razem poprzez podarowanie malej torebki cukierków), rozpoznawali zakres problemu medycznego znacznie wcześniej w swoich protokółach niż lekarze z grupy kontrolnej; byli również bardziej otwarci na informacje i wykazywali znacznie mniejszą skłonność niż lekarze z grupy kontrolnej do zniekształcania czy pomijania informacji niepa-sujących do rozważanej hipotezy diagnostycznej (Estrada i in., 1997). To badanie potwierdza, że pozytywny afekt ułatwia porządkowanie informacji wykorzystywanych w procesie podejmowania decyzji i pobudza otwartość na informacje. Ponadto w badaniu tym nie znaleziono dowodów na to, że pozytywny afekt sprzyja przedwczesnemu kończeniu procesu podejmowania decyzji, pobieżnemu przetwarzaniu, podejmowaniu wniosków bez dostatecznego uzasadnienia lub jakimkolwiek przejawom zaburzeń procesu myślenia.