(27)Isen s 528 529

528 PSYCHOLOGIA EMOCJI

Clark i Karp, 1978; Nasby i Yando, 1982; Tcas-dalc i Fogarty, 1979). Odzwierciedla to fakt, że treści w umyśle są porządkowane i udostępniane w kategoriach ich pozytywnej tonacji afck-tywncj i że ludzie spontanicznie używają pozytywnego afektu jako sposobu porządkowania swoich myśli (Isen, 1987). Tak więc dowody potwierdzają, że typowe pozytywne uczucia nie tylko często oddziałują na procesy myślenia, ale są istotnie zaangażowane w organizację poznawczą i przetwarzanie informacji.

Stwierdzono również, że pozytywny afekt pobudza kreatywność i elastyczność w rozwiązywaniu problemów i w negocjowaniu, a także efektywność i dokładność w podejmowaniu decyzji oraz podwyższa inne wskaźniki lepszego myślenia (np. Camevale i Isen, 1986; Estrada, Isen i Young, 1997; Estrada, Isen i Young, 1994; Greene i Noice, 1988; Hirt, Mellon, McDonald i Harackiewicz, 1996; Isen, Daubman i Nowicki, 1987; Isen, Johnson, Mcrtz i Robinson, 1985; Isen i Means, 1983; Isen, Rosenzweig i Young, 1991; Lee i Stemthal, 1999). Te wpływy zostały potwierdzone w dużej liczbie środowisk i populacji, od dorastającej młodzieży (np. Greene i Noice, 1988) po praktykujących lekarzy formułujących wnioski diagnostyczne (Estrada i in., 1994; 1997), oraz opisane w literaturze na temat zachowań konsumenckich (np. Lec i Stemthal, 1999) i zachowań w organizacjach (np. Gcorgc i Bricf, 1996; Staw i Barsndc, 1993; Sław, Sutton i 1’cllcil, 1994). Ostatnio badania przedstawione w literaturze na temat radzenia sobie potwierdzają, że nawet kiedy ludzie muszą sobie radzić z niepomyślnymi wydarzeniami, pozytywny iifekt jest pomocny, ponieważ ułatwia skuteczne radzenie sobie i zmniejsza obronność (np. Aspinwall, 1998; Aspinwall i Taylor, 1997; Taylor i Aspinwall, 1996; Trope i Nctcr, 1994; Tro-pe i Pomcrantz, 1998).

Tak więc stwierdzono, że w wielu okolicznościach wpływ łagodnych pozytywnych uczuć na myślenie i podejmowanie decyzji jest nie tylko znaczny, ale i pobudzający, co doprowadza do polepszenia procesu podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów. Jak można pogodzić te dwie perspektywy: ludzkie przeczucia i wyniki takich badań?

Po pierwsze, jest prawdopodobne, że na ogól, kiedy rozważamy oddziaływanie uczuć na myślenie, nic zwracamy szczególnej uwagi na łagodny afekt i dlatego jesteśmy mniej skłonni przypisywać mu jakikolwiek wpływ. Po drugie, mamy wyjątkowo małą skłonność do zwracania uwagi na typowe łagodne pozytywne uczucia. W rezultacie ludzie poproszeni o rozważenie ewentualnego wpływu uczucia lub emocji na procesy myślenia są najbardziej skłonni uwzględniać w pierwszej kolejności silny afekt i prawdopodobnie będzie to afekt negatywny. Ludzie nic uświadamiają sobie od razu, że pozytywne uczucia, w tym te łagodne, często odczuwane pozytywne stany, wywierają wpływ na procesy myślenia.

Poza tym wpływ pozytywnego afektu zwykle bywa ułatwiający, ale na ogół pozytywne rezultaty codziennych procesów traktujemy jako oczywiste i nie poszukujemy przyczyn ani związków, dopóki sprawy nie przybiorą złego obrotu lub nie pogorszy się poziom wykonania (np. Weiner, 1985). Dlatego nie zauważamy pobudzającego wpływu pozytywnych uczuć, ale zwracamy większą uwagę na sytuacje, w których podejrzewamy, że przyjemne uczucia pogarszają formułowanie sądów lub rozwiązywanie problemów.

Wszystkie te zjawiska najprawdopodobniej przyczyniają się do tego, że ludzie nie doceniają roli pozytywnego afektu jako czynnika ułatwiającego podejmowanie decyzji i rozwiązywanie problemów. Wyniki niektórych badań wskazują również, że istnieją sytuacje, w których pozytywny afekt rzeczywiście przynajmniej wydaje się pogarszać lub zakłócać rozwiązywanie problemów lub myślenie (np. IIIcss, Bohncr, Schwarz i Strack, 1990; Bodcnhauscn, Kramer i Susscr, 1994; Mackic i Worth, 1989; Melton, 1995). Jednak w większości badań ujawniających takie wpływy stwierdza się specyficzne warunki, w jakich obserwuje się pogorszenie, a nic ogólne upośledzenie. Poza tym większość badań poświęconych wpływowi pozytywnego afektu na myślenie nie ujawnia obniżenia poziomu wykonania zadań, ale większą elastyczność i ogólne polepszenie myślenia i rozwiązywania problemów. Dlatego ważnym zadaniem będzie próba zrozumienia tego, jakie czynniki odgrywają rolę w wyznaczaniu wpływu pozytywnego afektu na poziom wykonania.

W tym rozdziale przedstawimy niektóre wyniki badań dotyczących wpływu łagodnego pozytywnego afektu na myślenie i podejmowanie decyzji oraz przeanalizujemy warunkujące go procesy i okoliczności, w jakich można go obserwować. Kładziemy nacisk na podejmowanie decyzji i rozwiązywanie problemów, ale żeby zrozumieć wpływ afektu na decyzje, warto rozważyć jego oddziaływanie na organizację poznawczą (to jest sposób myślenia o określonych treściach i odnoszenia ich do innych treści) i na motywację. Organizacja lub kontekst oraz motywacja (w tym cele człowieka) odgrywają bowiem kluczową rolę w podejmowaniu decyzji (np. Bransford, 1979; Simon-son, 1989, 1990; Tversky i Kahneman, 1981). W gruncie rzeczy niektóre z powodów rozbieżności dotyczące wspomnianych wcześniej badań odnoszą się do owych innych oddziaływań pozytywnych uczuć, w tym odkrywanych obecnie wpływów związanych z motywacją oczekiwań i motywacją wewnętrzną. Wreszcie, w rozdziale tym omawiamy pokrótce sformułowaną niedawno koncepcję teoretyczną dotyczącą poziomu neurologicznego, która może rzucić nieco światła na niektóre z tych zjawisk (Ashby, Isen i Turkcn, 1999).

Aby możliwe było przedstawienie wszystkich wymienionych zagadnień w jednym rozdziale, musimy omawiać je w skrócie. Mam nadzieję, że rozdział len posłuży jako zaczyn dla myśli, chociaż nic może być wyczerpujący ani nie zdoła dostarczyć szczegółowego przeglądu całej literatury w lej szybko rozwijającej się dziedzinie, '/.acznę więc od omówienia wpływu pozytywnego afektu na organizację poznawczą.

POZYTYWNY AFEKT, ELASTYCZNOŚĆ I ORGANIZACJA POZNAWCZA

Coraz więcej prac wskazuje, że pozytywny afekt wpływa na sposób, w jaki myśli się o bodźcach lub odnosi się je do innych idei w umyśle. Na przykład badania wykazują, że ludzie, u których wzbudzono pozytywny afekt w którykolwiek z prostych sposobów (takich jak oglądanie przez pięć minut komedii filmowej, otrzymanie malej torebki cukierków lub tworzenie skojarzeń słownych dla słów o pozytywnym zabarwieniu emocjonalnym), mają szerszy zakres skojarzeń, i to bardziej zróżnicowanych, z neutralnymi treściami (Isen i in., 1985). Podobnie ludzie w takich warunkach potrafią klasyfikować materiał bardziej elastycznie, dostrzegając sposoby, w jakie można dopasować nietypowe egzemplarze danej kategorii lub traktować je jako obiekty przynależne do danej kategorii (Isen i Daubman, 1984; Kahn i Isen, 1993; Isen, Niedenthal i Cantor, 1992). Potwierdzono to w wypadku obiektów należących do naturalnych kategorii, takich jak te, którymi posłużyła się Rosch (1975; Isen i Daubman, 1984); produktów należących do dosyć smacznego gatunku przekąsek (Kahn i Isen, 1993); i dla typów ludzi w pozytywnych, ale nie negatywnych kategoriach osób (Isen i in., 1992). Tak więc pozytywny afekt pozwala ludziom dostrzegać więcej podobieństw między obiektami.

Stwierdzono również, że jeśli prosi się ludzi

0    szczególne skoncentrowanie się na różnicach

1    znalezienie sposobów, w jakie obiekty różnią się od siebie, to pozytywny afekt powoduje częstsze spostrzeganie różnicy (Isen, 1987, s. 234; Murray, Sujan, Hirt i Sujan, 1990). Rozpatrywano łącznic, badania tc zdają się wskazywać, żc pozytywny afekt ułatwia elastyczność poznawczą - ludzie, klór/.y czują się szczęśliwi, stają się bardziej sprawni w tworzeniu skojarzeń między ideami i w dostrzeganiu bardziej odmiennych, wielorakich związków (podobieństw lub różnic) między bodźcami niż ludzie w neutralnym stanic afektywnym.

Należy tu odnotować, że wpływ pozytywnych uczuć na procesy myślenia, a szczególnie na wyniki rozwiązywanych na polecenie zadań (takich jak osądy, oceny, sortowanie, kategoryzacje i tak dalej) zależy od szczegółowych cech zadania i sytuacji. Jednakże wpływ ten jest regularny, przewidywalny i zrozumiały. Poproszeni o oszacowanie podobieństwa między obiektami ludzie z grupy doświadczającej pozytywnego afektu wywołanego przez manipulację warunkami eksperymentalnymi wska-