(27)Isen s 534 535

534 PSYCHOLOGIA EMOCJI

POZYTYWNY AFEKT A MOTYWACJA

Wszystkie opisane tu badania, wskazujące, że pozytywny afekt pobudza zadowolenie z potencjalnie satysfakcjonujących, chociaż związanych z pracą zadań oraz czyni je bardziej atrakcyjnymi (np. Camevale i Isen, 1986; Kraigcr i in., 1989), sugerują, że pozytywny afekt wpływa na motywację do wykonywania zadań (ponieważ bardziej atrakcyjne zadania są również bardziej motywujące). Wspomniałam już o dwóch rodzajach ewentualnych wpływów uczuć na motywację - jeden dotyczy ogólnej motywacji lub bardziej wytężonego wysiłku, a drugi specyficznej motywacji lub ukierunkowania wysiłku (skłonność do zachowywania się w taki sposób, by utrzymać ów pozytywny stan).

Jeśli chodzi o motywację ogólną, to należy pamiętać, że na razie nie ma danych, które wskazywyłaby na to, iż pozytywny afekt po prostu wzmacnia wysiłek we wszystkich zadaniach (np. Isen i in., 1993). Poza tym inne badania, takie jak te, w których analizowano wpływ afektu na twórczość, ujawniły skutki pozytywnych uczuć odmienne od rezultatów spowodowanych przez samo „pobudzenie" (np. Isen i in., 1987). Dlatego bardziej obiecujące wydaje się badanie specyficznych aspektów zadań i aktywowanych przez pozytywne uczucia motywacji do wykonywania zadań.

Jeśli chodzi o możliwość, że pozytywny afekt wzbudza motywację do podtrzymywania pozytywnego stanu, to kilka badań wskazuje, iż jest to prawdopodobne (np. Isen i Simmonds, 1978; zob. też: Isen, 1987, gdzie można znaleźć omówienie). Jedno z wczesnych badań wykazało na przykład, że ludzie, u których wzbudzono pozytywny afekt, byli mniej skłonni niż badani z grupy kontrolnej do pomagania nieznajomemu, kiedy zasugerowano im, iż zadanie związane z pomocą prawic na pewno wywoła u nich przygnębienie (Isen i Simmonds, 1978). Jest to sprzeczne z często uzyskiwanym w badaniach wynikiem, że na ogól ludzie odczuwający szczęście są bardziej skłonni do udzielania pomocy, i to bardzo różnorodnej, niż badani z grupy kontrolnej (np. Cunnin-gham, 1979; Isen, 1970; Isen i Levin, 1972). Tak więc zgodnie z interpretacją badań Isen i Simmondsa (1978) pozytywny afekt wzbudza motyw do unikania utraty pozytywnego stanu. Taka motywacja może się też wiązać ze względną awersją do ryzyka, odczuwaną przez badanych w stanie pozytywnego afektu, którą zaobserwowano w pewnych okolicznościach (np. Isen i Geva, 1987; Isen i in., 19S8; Isen i Patrick, 1983; Nygren i in., 1996) i którą omówimy dalej w podrozdziale na temat podejmowania decyzji.

W wyniku tej preferencji do unikania utraty pozytywnego stanu ludzie mający poczucie szczęścia, kiedy możliwe, są skłonni odkładać więcej negatywnych kwestii na później, lub przynajmniej rozważają taką ewentualność. W rezultacie pozytywny afekt wywiera odmienny wpływ na reakcje, poziom wykonania i czas reakcji w wypadku zadań obejmujących negatywny materiał.

Wyniki badań z coraz większej liczby dziedzin wskazują jednak, że motywacji do utrzymywania pozytywnego afektu nic można traktować jako automatycznej lub absolutnej w skutkach, ani też jako prowadzącej do ślepej, irracjonalnej inklinacji czy zniekształcania negatywnych bodźców lub zadań (np. Isen i in., 1985; Isen i Shalkcr, 1982; Schiffenbauer, 1974). Co więcej, wzrasta liczba dowodów, że pozytywny afekt nic tylko nic skłania ludzi do pomijania niezbędnej negatywnej informacji czy do „obrony” przed nią, ale pozwala na skuteczne radzenie sobie i zmniejsza „obronność” w problematycznych sytuacjach, którym trzeba stawić czoło (np. Aspinwall, 1998; Aspinwall i Taylor, 1997; Tropc i Ncter, 1994; Tropc i Pomerantz, 1998). Wydaje się więc prawdopodobne, że pozytywny afekt pobudza efektywne myślenie nawet na temat negatywnego materiału, jeśli jest to użyteczne lub niezbędne, chociaż skłania również ludzi do tego, by unikać niepotrzebnego zajmowania się niepożądanym materiałem. Jest to kolejny sposób, w jaki pozytywny afekt pobudza elastyczne rozwiązywanie problemów.

Chociaż wspomniałam, że pozytywny afekt nic podwyższa po prostu ogólnej motywacji,

ani też nic wzmacnia wysiłku we wszystkich zadaniach za pośrednictwem czegoś w rodzaju ogólnego „pobudzenia” lub aktywacji, to jednak niedawne badania wskazują, że może on wywierać wpływ na procesy, poznawcze związane z motywacją oczekiwań. W ten sposób pozytywny afekt wzmacnia przynajmniej niektóre aspekty motywacji (zob. Kanfcr, 1990, i Vroom, 1964, gdzie można znaleźć szczegółowe omówienie motywacji oczekiwań). W dwóch niedawnych badaniach poświęconych wpływowi pozytywnego afektu na składowe motywacji oczekiwań stwierdzono, iż pozytywny afekt (1) mógł zwiększyć oczekiwanie, że wysiłek doprowadzi do lepszego wykonania aktualnego zadania; i (2) mógł zwiększyć spostrzeganą wartość rezultatu, bez względu na to, czy rezultatem była wygrana na loterii (Badanie 1), czy otrzymanie pracy (Badanie 2). Pozytywny afekt zwiększał również spostrzeganą „instrumentalność" zachowania (to jest spostrzegany związek między poziomem wykonania a rezultatem) w kontekście sukcesu w znalezieniu pracy, ale nic w kontekście wygranej na loterii (Erez, Isen i Purdy, 1999). Wydaje się to sensowne, ponieważ na prawdopodobieństwo wygranej na loterii nic ma bezpośredniego wpływu wysiłek ani poziom wykonania.

W kilku innych badaniach z dodatkowych obszarów analiz również uzyskano wyniki zgodne z uprzednio opisanymi. W badaniach tych stwierdzono, że pozytywny afekt prowadzi do większego zadowolenia lub radości ze względnie pozytywnego materiału lub sytuacji (np. Kraigcr i in., 1989); wspomniane badania wskazują na dwa innego rodzaju motywy wzmacniane przez pozytywny afekt: (1) motywację wewnętrzną i (2) poszukiwanie różnorodności (poszukiwanie stymulacji) pośród bezpiecznych, zadowalających możliwości.

Na przykład jedna seria badań wskazuje, że pozytywny afekt pobudza poszukiwanie różnorodności wśród bezpiecznych i przyjemnych produktów (Kahn i Isen, 1993). W trzech badaniach stwierdzono, że kiedy ludziom, u których wzbudzono pozytywny afekt, stworzono możliwość dokonania kilku wyborów dotyczących pożywienia, (na przykład zupa czy przekąski), częściej przerzucali się oni z jednego wariantu na drugi niż badani z grupy kontrolnej i w swoich wyborach uwzględniali szerszy zakres obiektów, dopóki okoliczności nie uwydatniały przykrych bądź potencjalnie negatywnych cech tych obiektów. Kiedy zaś dominowała negatywna, ale nie ryzykowna cecha (na przykład możliwość, że zawierający mało soli produkt będzie smakował gorzej niż normalny), nie było różnicy między grupą będącą w stanie pozytywnego afektu a grupą kontrolną pod względem poszukiwania różnorodności. Istnieją zatem dowody, że pozytywny afekt pobudza poszukiwanie stymulacji - to znaczy czerpanie zadowolenia z różnorodności i szerszego zakresu możliwości - ale tylko wówczas, kiedy sytuacja nic skłania danej osoby do myślenia o przykrych konsekwencjach.

Inna interesująca możliwość dotycząca wpływu afektu na motywację, na którą wskazują wyniki trzech badań, polega na tym, że pozytywny afekt pobudza motywację wewnętrzną (Estrada i in., 1994; Isen i Recvc, 1992). W jednym z badań ludzie, u których wzbudzono pozytywny afekt, dając im torebkę cukierków, poświęcali więcej czasu - w porównaniu z grupą kontrolną - pracy nad zadaniem, które wydawało się interesujące (łamigłówka), niż nad zadaniem, które dawało szansę zarobienia pieniędzy, ale wydawało się nudne i łączyło się z presją czasową (wyszukiwanie w ograniczonym czasie określonych kombinacji cyfr na trzech stronicach, na których umieszczono cyfry w porządku losowym). Okazało się zatem, że ludzie w stanic pozytywnego afektu w mniejszym stopniu ulegają wpływowi zewnętrznego czynnika motywacyjnego (pieniądze) i są bardziej podatni na wpływ wewnętrznego czynnika motywacyjnego (zainteresowanie zadaniem) niż badani z grupy kontrolnej. Wyżej oceniali oni zadanie-lamiglówkę po pracy nad nim niż grupa kontrolna, co stanowi kolejny wskaźnik motywacji wewnętrznej. W tym badaniu uczestnicy mogli sami wybierać zadanie, nad którym chcieliby pracować. W badaniu kolejnym zreplikowano te wyniki na poziomie pojęciowym, ale wykazano również, iż kiedy badani doświadczający pozytywnego afektu wiedzieli, że trzeba wykonać nudniejsze zadanie (tym razem nie dla pieniędzy), wykazywali taką samą skłonność, by nad nim pracować,