588 589 2

Rząd: termlty — Isoptera

Synonim: bielce

Rząd obejmuje gatunki głównie tropikalne. Ok. 2 500 gatunków, w południowej Europie 2. Żyją społecznie, odżywiają się roślinami, w tym niektóre drewnem, które trawią dzięki symbiozie z wiciowcami. Występują w ziemi, pniach, budowlach drewnianych, niektóre budują kopce naziemne (termitiery). Społeczeństwa cechuje duży polimorfizm postaci (ryc. 220, fot. 21 A), związany z kastowością. Część gatunków jest groźnymi szkodnikami, niszczącymi drewniane budowle, uszkadzającymi stare lub osłabione drzewa, pędy winorośli. Samce mają trzonki na odwłoku, 1 — 8 członowe.

Rząd: zoraptery — Zoraptera

Występują wyłącznie w strefach tropikalnych. Ok. 20 gatunków. Prowadzą ukryty tryb życia pod korą drzew, w spróchniałym drewnie, w szczątkach roślin. Żywią się zarodnikami i strzępkami grzybów oraz roztoczami. Żyją grupami, nie tworzą jednak społeczeństw. Drobne do 3 mm długie. Ślepe. Większość gatunków nie ma skrzydeł. Niekiedy, w populacjach gatunków beskrzydłych, pojawiają się osobniki mające skrzydła i oczy. U samców na odwłoku trzonki. Samice bez pokładełka.

Rząd: Grylloblattodea

Rząd reliktowy, obejmuje gatunki występujące tylko na półkuli północnej: w Azji i Ameryce Północnej. Ok. 20 gatunków. Zamieszkują miejsca wilgotne

0    umiarkowanej temperaturze, pod kamieniami, w pniach drzew oraz w jaskiniach. Wszystkożerne. Aktywne nocą. Bezskrzydłe, ślepe, o ciele długim, giętkim. Wyrostki rylcowe długie, wieloczłonowe, giętkie, występują u samic

1    samców. Samice mają pokładełko. Rozwój trwa kilka lat.

Rząd: skorki — Dermaptera

Synonim: cęgosze

Większość występuje w strefach ciepłych wilgotnych. Ok. 9000 gatunków (w Polsce 7). Żyją pod kamieniami, w ściółce leśnej, część jest synantropijna (występuje w zabudowaniach, ulach), aktywne nocą. Wszystkożerne. Niektóre uszkadzają rośliny.

Ciało mają wydłużone giętkie. Przeważnie nie latają, przednie skrzydła mają skórzaste lub zredukowane. Część gatunków bezskrzydła. Cechą charakterystyczną jest występowanie na końcu odwłoka wyrostków rylcowych, jedno-członowych wykształconych w mocne cęgi o znaczeniu obronnym (ryc. 225G, fot. 23A). Samce niższych form w tym rzędzie mają parzyste narządy kopulacyjne. nie mają na odwłoku trzonków.

Skorek usznik -— Forficula auricularia, okresami występuje masowo, pospolity w Polsce, żyje w szczątkach roślin, pod kamieniami, często spotykany w wiejskich zabudowaniach (fot. 23A).

Rząd: prostoskrzydłe — Orthoptera

/ Synonim: skaczące — Saltalorla

Rząd reprezentowany jest przez gatunki kosmopolityczne, ale najliczniej występujące w strefach ciepłych. Ok. 18000 gatunków (w Polsce ok. 120). Głównie mieszkańcy pól i łąk oraz powierzchniowych warstw gleby. Występują także w pustyniach i stepach oraz na szczytach wysokich gór. W większości roślinożerne, część drapieżna, część wszystkożema. Wiele groźnych szkodników roślin.

Formy średnie i duże. Ciało wydłużone. Tylne nogi skoczne (ryc. 225F); przednie mogą być grzebne. Pierwsza para skrzydeł wydłużona silnie schityni-zowana, tylna wachlarzowata błoniasta, albo występuje tylko tylna para skrzydeł lub obu skrzydeł brak. Wydają dźwięki, charakterystyczne dla gatunku, które są sygnałami płciowymi, za pomocą narządów strydulacyjnych (utworzonych przez pierwsze skrzydła, albo tylne nogi i skrzydła), ale mają lub nie mają narządów tympanalnych. Na końcu odwłoka wyrostki rylcowe, niektóre samce mają trzonki, samice ponadto pokładełko.

Jaja składają do gleby lub do roślin. W strefach umiarkowanych zimują w stadium jaj.

Pasikonik zielony — Tettigonia viridissima, do 7 cm długi, jest pospolity w Polsce, występuje na polach i łąkach, żywi się głównie owadami.

Świerszcz polny — Gry Hus campestris, do 3 cm długi, w kraju występuje na łąkach, żywi się roślinami, nie jest szkodnikiem.

Świerszczyk domowy — Acheta domestica, do 2 cm długi, bezskrzydły, w kraju występuje w domach. Żywi się pokarmem roślinnym.

Turkuć podjadek — Gryllotalpa gryllotalpa, do 6 cm długi, występuje w całej Polsce, żywi się roślinami, przy masowych pojawach może wyrządzać szkody w uprawach roślin.

Szarańcza wędrowna — Locusta migratoria, do 5,5 cm długa, prowadzi życie samotne i stadne. Fazy intensywnego rozrodu następują co kilka lat, a w tym okresie stada, liczące miliardy osobników, przenoszą się na duże odległości, żywią się roślinami, zjadają wszystkie ich części nadziemne. Gatunek ten niegdyś występował m. in. w południowo-wschodniej Europie. Obecnie rozprzestrzeniony jest w strefach ciepłych Azji, występuje także w Afryce i Australii.

Rząd: straszyki — Phasmida

Gatunki tropikalne, ok. 2 500. Roślinożerne. Wiele szkodników roślin. Formy stosunkowo duże, do 35 cm długości, mało ruchliwe. O różnorodnych kształtach i barwach kryptycznych, naśladujących gałązki, liście (ryc. 225E, fot. 21B), zdolne do kataleptycznego znieruchomienia. Ze skrzydłami lub bez

589