674 675

w skalistym podłożu (fot. 29A) korytarze, w których się chronią lub w przedmiotach drewnianych zatopionych w morzu. Nieliczne gatunki są komen-salami, albo pasożytami zewnętrznymi jeżowców i osłonie. Część żyje w symbiozie z bakteriami i wiciowcami. Znunych jest ok. 20000 gatunków (w Polsce 8 morskich i 27 słodkowodnych).

Największe bogactwo gatunków występuje w płytkich strefach mórz (do 100 m), ciepłych, na dnach piaszczystych. W dużych głębinach jest ich niewiele. W wodach słodkich występują najliczniej w strefach gorących, ciepłych i umiarkowanych. Strefy północne mają niewiele gatunków.

Hyc. 248. Małże. A — omułek jadalny—Mytilus edulis, B — Mya areraria, C — szczcżuja Anodom a artaiina; b — bisior, n — noga

Znaczenie małży w środowiskach wodnych jest duże, zwłaszcza w morzach, gdzie występują w ogromnych liczebnie populacjach; dno może być zasłane osobnikami. Większość małży należy do filtratorów, wyłapujących z wody drobne organizmy i szczątki organiczne, a przez to mają duże znaczenie w oczyszczaniu wody z materii organicznej. Same są źródłem pokarmu dla wielu zwierząt. Małżami odżywiają się liczne foki; mors jest prawie wyłącznie małżożemy; małżami odżywia się także wiele ptaków i ryb. Spośród bezkręgowców małżami odżywiają się drapieżne brzuchonogi, wiele gatunków skorupiaków i niektóre rozgwiazdy. Małże są gospodarzami dla wielu pasożytów. pasożytują w ich ciele płazińce (szczególnie tasiemce), roztocze i pierwotniaki. Dla człowieka mają różnorodne znaczenie. Ludności nadmorskiej od dawna służyły jako źródło pokarmu, obecnie największe znaczenie mają ostrygi. Różnorodne zastosowanie mają muszle, do najcenniejszych produktów

małży należą perły. Z drugiej strony, niektóre gatunki wyrządzają szkody w podwodnych budowlach drewnianych.

Małże żyją różnie długo, od tygodni do wielu lat, np. przydacznia wielka żyje do 100, a perłoródka rzeczna do 120 lat.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA

Rozmiary ciała małży są bardzo różne. Najmniejsze mają ok. 1,5 mm długości, a największa jest przydacznia wielka, której muszle dochodzą do 1,5 m długości i ważą (bez ciała) do 260 kg.

Budowa zewnętrzna

Małże są w ogromnej większości zewnętrznie dwubocznie symetryczne, tylko u nielicznych gatunków symetria jest zakłócona. Nie mają głowy. Ciało mają zbudowane z worka trzewiowego i z nogi, najczęściej w pełni wykształconej, rzadziej w różnym stopniu zredukowanej.

Worek trzewiowy tworzy grzbietową część ciała, jest rozciągnięty w kierunku przednio-tylnym, a ku dołowi, najczęściej bez wyraźnej granicy, przechodzi w mięsistą nogę. Występują w nim wszystkie narządy wegetatywne wewnętrzne. Worek jest z boków ścieśniony, okryty dwoma fałdami płaszcza. Brzegi płaszcza są albo całkowicie wolne lub zrastają się ze sobą w jednym, w dwu lub w kilku miejscach. Jeżeli są zrośnięte w jednym miejscu powstają pomiędzy brzegami fałdów płaszcza dwie szczeliny, przednia przez którą wysuwana jest noga i tylna dla wpływu i wypływu wody do jamy płaszczowej. U części gatunków w tyle ciała występują dwie szczeliny: górna do wypływania i dolna do wpływania wody. Brzegi tych otworów mogą być wyrośnięte w długie rury, zwane syfonami (ryc. 248B). Syfony mogą przylegać do siebie, albo mogą być zrośnięte, są kurczliwe i mogą być całkowicie lub częściowo wciągane do ciała. Szczególnie długie syfony występują u form zagrzebujących się w mule (ryc. 248B), wystawione nad powierzchnię mułu umożliwiają wciąganie wody do jamy płaszczowej wraz z cząstkami pokarmowymi i wydalanie zbędnych produktów metabolizmu wydostających się do jamy płaszczowej z układu pokarmowego i metanerydiów. Niektóre syfony wyrzucają wodę na odległość do 0,5 m. U części form, pomiędzy szczeliną nożną i wypływową, występuje dodatkowa szczelina, poprzez którą wysuwa się bisior (p. dalej). Wolne brzegi płaszcza są najczęściej zgrubiałe, pokryte brodawkowatymi lub czułkowatymi wyrostkami zmysłowymi, a niekiedy ponadto osadzone są na nich narządy zmysłu wzroku. Pomiędzy workiem trzewiowym a płaszczem występuje obszerna jama płaszczowa, do której zwisają dwie pary skrzeli (ryc. 249): para prawa i lewa oraz noga. Otwór gębowy otwiera się do jamy płaszczowej w przedniej jej części. Osadzony jest na worku trzewiowym, przed nogą, na wysokości górnego syfonu, leży na dnie płytkiej orzęsionej rynienki i otoczony jest czterema płatowatymi wyrostkami ściany ciała. Otwór odbytowy występuje z tyłu worka trzewiowego na szczycie brodawki odbytowej i także otwiera się do jamy płaszczowej. Fałdy płaszcza wytwarzają dwuklapową muszlę.

675