738 739

oralno-aboralnej. Część należąca do układów krwionośnego i okołokrwionoś-nego ma cechy brązowo zabarwionej tkanki łącznej, w jej obrębie występują licznie amebocyty. Jego funkcja jest różnie oceniana. Sądzi się, że obok podanych już funkcji, jest miejscem produkcji amebocytów. które wychwytują zbędne produkty metabolizmu, zaangażowany jest więc także w funkcję wydalniczą.

Wydalanie zbędnych produktów metabolizmu odbywa się u szkarłupni głównie przy pomocy komórek ameboidałnych płynu celomatycznego. Wychwytują one zbędne produkty przemiany materii, a same wydalane są na zewnątrz głównie poprzez nóżki układu wodnego. Część produktów odkładana jest na stałe w ścianie ciała i innych narządach wewnętrznych (por. też zespół osiowy).

Układ rozrodczy. Szkarłupnie są głównie rozdzielnopłciowe, tylko niektóre rozgwiazdy, wiele wężowideł i nieliczne strzykwy są obojnakami. Gonady występują w różnej liczbie u poszczególnych gromad. U liliowców powstają z nabłonka celomatycznego lewej części, a u reszty szkarłupni z prawej części metacelu.

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Rozgwiazdy i wężowidła rozmnażają się wegetatywnie i płciowo, pozostałe szkarłupnie tylko płciowo. Są przeważnie jajorodne, kołonice i nieliczne strzykwy są żyworodne. Opieka nad potomstwem jest rzadka.

U gatunków jajorodnych zapłodnienie jest zewnętrzne, u żyworodnych wewnętrzne. Bruzdkowanie jest całkowite, równomierne lub nierównomierne. Powstaje celoblastula, a gastrulacja zachodzi w dwóch fazach. W pierwszej, drogą imigracji niektórych komórek blastuli do blastocelu, powstają dwa skupienia komórek mezodermalnych. będących zawiązkiem tkanki mezenchy-matycznej. W drugiej fazie następuje inwaginacja, zawiązuje się prajelito i następnie drogą enteroceli uwypukla się z niego para woreczków celomatycz-nych, która z kolei dzieli się na 3 pary woreczków potomnych, tworzących odpowiednio prawe i lewe zawiązki trójdzielnej celomy: procelu, mezocelu i metacelu. W szczegółach różnicowanie się celomy, u poszczególnych gromad szkarłupni, wykazuje różne modyfikacje.

W rozwoju szkarłupni powszechnie występują larwy.

W okresie przeobrażania się larwy w postać dojrzałą, prawy woreczek procelu zanika, a lewy wytwarza połączenie ze środowiskiem zewnętrznym i tworzy kanał kamienny. Podobnie zanika prawy woreczek mezocelu, a lewy tworzy zawiązek pierścienia okrężnego układu wodnego. Lewy procel i lewy mezocel zostają połączone kanałem kamiennym. Woreczki metacelu silnie się rozrastają w jamy otrzewnowe, będące częścią celomy, prawą i lewą, a ich ściany częściowo zrastają się ze sobą i tworzą krezkę. Odgałęzienie lewej jamy otrzewnowej tworzy kanały układu pseudohemalnego. W szczegółach różnicowanie się procelu, mezocelu i metacelu, u poszczególnych gromad, wykazuje różnie złożone modyfikacje.

REGENERACJA

Liliowce, rozgwiazdy, wężowidla i strzykwy mają duże zdolności do regeneracji, jedynie jeżowce mają ograniczone zdolności regeneracyjne i mogą tylko regenerować kolce (składniki szkieletu) oraz pedicellarie.

Gromada: liliowce — Crinoidea

Diagnoza: szkarłupnie o ciele w kształcie kielicha z nóżką, na brzegu kielicha 5 jedno-, dwu- lub wielogałęziowych ramion.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Liliowce żyją w morzach pełnosłonych, głównie w Indopacyfiku i morzach okołobiegunowych. Współcześnie występuje ok. 630 gatunków. Część z nich żyje stale przyczepiona do podłoża (ok. 80): dna lub raf koralowych, część osadza się czasowo, odrywa się okresowo i pełza po podłożu, inne stale żyją wolno. Formy osiadłe są głównie przedstawicielami fauny głębinowej, występują poniżej 100 m. Wolno żyjące żyją w strefach przybrzeżnych i na niewielkich głębokościach.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA

Większość form ma niewielkie rozmiary, wszystkie gatunki wolno żyjące są drobne, osiadłe głębinowe osiągają do 2 m wysokości.

Budowa zewnętrzna

Ciało liliowców składa się z tarczy centralnej w postaci kielicha, mniej lub bardziej wklęsłego (fot. 33A-C, ryc. 264), odchodzących od niego 5 ramion i łodyżki wychodzącej z dolnej części kielicha, zaopatrzonej w części dolnej w wyrostki, zwane wąsami (cirrusami). Po stronie górnej, we wklęsłej części kielicha występuje pośrodku otwór gębowy, a obok niego interradialnie otwór odbytowy. Ramiona są jednogałęziowe lub rozdzielają się tuż u podstaw na dwie lub więcej gałęzi, w sumie gałęzi może być od 10 do 200. Gałęzie mają wyrostki, zwane piórkami (pinnulami), co jest, obok stylika, cechą charakteryzującą liliowce, ustawione na przemian po bokach ramion. Od otworu gębowego wychodzi 5 orzęsionych bruzd, zwanych ambulakralnymi, przechodzących na ramiona i rozgałęzienia ramion oraz na piórka. W bruzdach rzędami sterczą nóżki ambulakralne.

Wąsy stylika służą do przyczepiania ciała do podłoża. U form pełzających łodyga jest silnie zredukowana do niewielkiego wyrostka, na którym osadzone są wąsy, służą one do czasowego przyczepiania ciała do podłoża. Formy wolno żyjące mogą pływać przy pomocy ramion, albo pełzać po podłożu. Pełzając zginają ramiona ku podłożu i opierają na nich ciało, a następnie ramiona wykonują ruchy kroczące.

739