762 763

zagrzebane w miękkim podłożu, w które wwiercaj się podobnie jak di nice. Część żyje w zagłębieniach podłoża i szczelinach skał. Nieliczne gatui osiadłe, żyją stale przyczepione do podłoża nóżkami wodnymi. Wystj głównie w morzach pełnosłonych, nieliczne znoszą mniej zasolone w Współcześnie występuje ok. 900 gatunków.

Niektóre ryby, stref tropikalnych, współżyją ze strzykwami, jako korni sale, zamieszkując ich płuca wodne (p. dalej), które opuszczają tylko no w poszukiwaniu pokarmu.

Strzykwy odżywiają się drobnymi organizmami, albo detrytusem. Część jes jadalna, szczególnie spożywana w Chinach. Jadalne są ściany ciała, ugotowane, posolone i wysuszone, jako tzw. trepangi. Wysuszone ściany ciała niektórych gatunków używane są także do mycia ciała i czyszczenia sanitariatów. Strzykwy żyją różnie długo, 5-10 lat.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

Strzykwy są średniej wielkości szkarłupniami, od 2 cm do I m długimi (przy średnicy 24 cm), większość gatunków mierzy 10-JO cm (fot. 40).

Gało jest prawie kuliste, beczulkowate, cylindryczne lub robakowate, wydłużone w osi oralno-aboralnej, miękkie, gdyż szkielet wewnętrzny jest złożony z luźnych, mikroskopijnej wielkości skleiytów, Symetria pięciopromie■

Hyc. 274. Strzykwy. A — wygląd ogólny Cucwmia sp., B — usznica, C—doliolaria;c—czukk,d—odbyt, n — nóżka, t — tułów

nista zaznaczona jest głównie przez budowę układu wodnego. Otwór gębowy jest otoczony wieńcem czułków, które są silnie wydłużonymi nóżkami (10- 30) i mogą być porozgałęziane (ryc. 274A), albo zakończone tarczkowato. Czułki, wraz z otworem gębowym, mogą być wciągane do ciała. Służą do łapania pokarmu, zgarniania z podłoża, czy do pływania, albo kroczenia. Od bieguna gębowego biegnie ku tyłowi ciała $ pasów z nóżkami wodnymi. U gatunków pełzających jeden z boków ciała jest spłaszczony i 3 pasy nóżek są przesunięte na tę stronę, która służy do pełzania i określana jest jako brzuszna. Po stronie przeciwnej (grzbietowej) występują dwa pozostałe pasy, a w nich nóżki są słabiej rozwinięte niż w pasach brzusznych. W sumie, ciało ma budowę dwubocznie symetryczną. U nielicznych strzykw otwory gębowy i odbytowy są przesunięte na przednio-górną i tylno-gómą stronę ciała. Gatunki żyjące w norach i osiadłe mają nóżki równomiernie rozmieszczone po ciele. U form wiercących, a także pelagicznych, występują tylko czułki, reszta nóżek jest zredukowana. U niewielu gatunków, żyjących w norach wywierconych w podłożu, ciało jest zgięte w kształcie litery U. Niektóre gatunki głębinowe i pelagiczne mają boki ciała wyciągnięte w płetwy powłokowe.

Budowa wewnętrzna

Pokrycie ciała. Naskórek jest cylindryczny, nieorzęsiony, pokryty cienkim oskórkiem. Tkanka łączna, występująca pod naskórkiem, jest cienka, wytwarza drobne elementy szkieletowe, o bardzo różnych kształtach u poszczególnych gatunków. Pod nią występują mięśnie okrężne, a pod nimi, w obrębie promieni ambulakralnych, pasma mięśni podłużnych.

Układ nerwowy jest typowo wykształcony. Pierścień ektoneuralny występuje u podstawy czułków, od niego odchodzą nerwy do czułków i gardzieli.

Narządy zmysłów. Wiercące beznóżkowe strzykwy i formy pelagiczne mają statocysty, zlokalizowane w pobliżu pni promienistych, w miejscach ich wychodzenia z pierścienia ektoneuralnego, w liczbie S. Nieliczne gatunki mają u podstaw czułków skupienia komórek światłoczułych, bez pigmentu. W naskórku występują pojedynczo rozmieszczone komórki zmysłowe lub skupione w guzki.

Jama dała, celoma, jest podobnie wykształcona jak u innych szkarłupni. W płynie celomatycznym występują komórki różnego typu, w tym głównie amebocyty.

Układ pokarmowy ma kształt prawie jednakowo grubej rury, u większości gatunków dwa razy skręconej w części środkowej, zawieszonej w celomie na krezkach. Włókna mięśniowe, występujące w układzie pokarmowym, są raniej liczne niż u innych szkarłupni. Układ pokarmowy jest zróżnicowany na gardziel, przełyk, żołądek i jelito tylne uchodzące do kloaki (ryc. 275). Na granicy gardzieli i przełyku występuje szkielet wewnętrzny w postaci pierścienia okrężnego złożonego z płytek, do którego przyczepione są mięśnie wciągacze czułków. U gatunków łapiących drobne organizmy wodne, czułki mają brodawki z ujściami gruczołów produkujących lepkie wydzieliny. Strzykwy, osiad-

763