76 3

76

tych potrzeb — w bliższej lub dalszej przyszłości. Poza tym opieka rozbudza i aktualizuje nowe potrzeby poprzez wartościowe z punktu widzenia podopiecznych sposoby zaspokajania potrzeb istniejących, które po pewnym czasie stają się często potrzebami indywidualnymi.

12.    Utrwalanie i rozwijanie potrzeb mających atrybuty wartościowości.

Opieka zaspokajając wielorakie potrzeby podopiecznych przez to samo w pewnym zakresie utrwala je i rozwija. Odnosi się to — zależnie od jej walorów ilościowo-jakościowych — do różnych, w skali wartości, potrzeb. Zakładając wszakże względnie poprawny, racjonalny przebieg procesu opiekuńczego można oczekiwać, że temu utrwalaniu i rozwojowi podlegać będą przede wszystkim potrzeby podstawowe, których zaspokajanie warunkuje i realizuje pełnię człowieczeństwa jednostki, nie kolidując z potrzebami innych ludzi. Określa to najogólniej doniosłość tej funkcji opieki.

Według K. Obuchowskiego, podstawowy kierunek rozwoju zaktualizowanych potrzeb, to ich indywidualizacja dokonująca się dzięki mechanizmom konkretyzacji, mentalności i socjalizacji¹. Dalszym rezultatem poprawnych wzorów opieki jest ukulturalnianie i uszlachetnianie się potrzeb podopiecznych. Można również przyjąć, że te pozytywne tendencje rozwojowe stają się czynnikiem profilaktyki potrzeb o charakterze negatywnym.

13.    Wytwarzanie odporności (tolerancji) na ograniczenia i udaremnienia (frustracje) potrzeb. Jak to już podkreślono w kontekście funkcji kompensacyjnej opieki — realnie rzecz biorąc — nie może ona zaspokoić potrzeb podopiecznych zawsze, w pełnym zakresie i w dostatecznym stopniu. Część tych nie zaspokojonych potrzeb może skompensować innymi wartościami opiekuńczymi (substytutami). Reszta zaś pozostanie przynajmniej okresowo w stanie ograniczenia i nieza-spokojenia. Powstaje pytanie, czy i na ile ten stan godzi się uznać jako normalny, możliwy do zaakceptowania. W świetle wymagań opieki optymalnej, której jednym z istotnych elementów jest dobrze pojęta „szkoła życia”², można na to pytanie dać odpowiedź pozytywną. Taka bowiem — zawierająca konieczne i rozsądne ograniczenia — opieka staje się między innymi jednym z czynników odporności na udaremnienia i ograniczenia potrzeb³.

9.5. Funkcja usamodzielniająca

Każda normalna działalność opiekuńcza, w której podopieczni mają wszelkie dyspozycje do stopniowego przezwyciężania swego stanu niezdolności do samodzielnego zaspokajania i regulowania określonych potrzeb, prowadzi do ich

1

   K. Obuchowski, Psychologia dążeń ludzkich, Warszawa 1965, s. 113.

2

   Zagadnienie to zostało omówione szerzej w rozdziale 12. „Zasady opieki wychowawczej...”.

3

   Bliższe wyjaśnienia na ten temat w cz. 1., w podrozdziale 5.1.6. „Frustracja potrzeb jako szczególny problem opieki”.