9

;s()8 P. A, Sorokin

stawia znaczny margines zmienności. W tym sensie nie jest on uwarunkowany absolutnie i sztywno. Jedynie główny kierunek i główne fazy rozwoju są wyznaczone z góry, reszta, włącznie z większością szczegółów, jest „dowolna" i stanowi nieprzewidywalną wypadkową działania przypadku, środowiska i wolnego wyboru, jakiego dokonuje system.

8. Ponieważ przeznaczenie czy losy życiowe każdego systemu są rezultatem samokontroli systemu oraz sil środowiskowych, względny zakres każdego z tych dwu czynników w kształtowaniu losów systemu nie jest taki sam w odniesieniu do wszystkich systemów społeczno-kulturowych. Zakres samokontroli systemu tym jest większy, im doskonalej zintegrowany oraz im silniejszy jest system.

!). Jako prowizoryczny wskaźnik nieuchwytnego pojęcia siły systemu społeczno-kulturowego proponujemy bardziej uchwytny układ kryteriów: im większa liczba członków systemu, im wartościowsi są oni pod względem biologicznym, umysłowym, moralnym i społecznym, im więcej mądrości, wiedzy i doświadczenia ma do dyspozycji system, im lepiej jest zorganizowany, im większym dysponuje zasobem środków wpływania na zachowanie ludzkie oraz na siły przyrody, im bardziej solidarnie (czy spójnie) jest zintegrowany — tym jest silniejszy, bardziej niezależny od sil środowiska, tym bardziej panuje nad kształtowaniem własnego przeznaczenia.

Francesco Cancian

FUNKCJONALNA ANALIZA ZMIANY SPOŁECZNEJ

Artykuł zatytułowany Functiona! Anal|/sis o/ Changc opublikowany w „American Sociołogicał Rcvicw" 19G0, vol. 25 nr G. American Socio-lor.ical Association, Washington.

Krytykuje się często analizę funkcjonalną jako mało przydatną do opisu i przewidywania zmian społecznychZarazem jednak wielu badaczy społecznych zainteresowanych badaniem zmiany waha się przed odrzuceniem podejścia funkcjonalnego. Było ono owocne w wielu badaniach empirycznych, a w odniesieniu do wielu prób zbudowania ogólnej teorii zachowania okazało się wręcz przełomowe.

W związku z tym kłopotliwym problemem w sukurs badaczom społecznym przyszedł filozof. Ernest Nagel³ przedstawił formalną definicję systemu funkcjonalnego w oparciu o esej Mertona Manifest and Latenl Function³. Nagel nie rozważa wprost problemu funkcjonalnej analizy zmiany. Jego formalna definicja systemu funkcjonalnego pozwala jednak określić kilka konkretnych sposobów wykorzystania analizy funkcjonalnej do badania zmian oraz stwierdzić, że większość tez mówiących o jej statycznej naturze jest rezultatem nieporozumień semantycznych oraz nie przemyślanych i nieprawidłowych metod.

W rozważaniach poniższych (1) prezentuje się w skrócie obszerną definicję formalną systemu funkcjonalnego Nagela; (2) rozważa się pewne jej konsekwencje metodologiczne; (3) kreśli sposoby ujmowania zmiany zgodnie z tak określoną analizą funkcjonalną; (4) odpowiada się niektó-

¹ Patrz np. Ralf Dahrcndorf: Oul o/ Utopia w: „American Journal of Socio-logy" .1958, nr LXIV,; Clifford Geertz: Ritual and Social Changc w: „American Anthropologlst" 1957, nr LIX; Wayne Hield: The Studj/ o/ Changc in Social Science w: „British Journal of Sociology" 1954, nr V; David Lockwood: Same Rcmarks on „The Social System" w: „British Journal ol Sociology" 195G, nr VII [patrz tom niniejszy s. 204 - 218).

⁸ Ernest Nagel: „A Formalization of Functionalism" w: Logic without Mcta-physics. Glencoc 111. 1956, s. 247 - 283.

¹ Robert K. Merton: Social Thcorg and Social Structurc. Glencoc 111. 1957, S. 19 - 84.