86 87

Dyferencjał semantyczny stosowany jest zwłaszcza w psychologii osobowości i psychologii społecznej. Może oddać tak-że niejedną usługę w pedagogice, szczególnie zaś w pedeutologii.

Skale przymiotnikowe i opisowe

Stopnie skali wyrażające w sposób słowny jakość lub częstość określonej cechy tworzątzw. skale przymiotnikowe. W przypadku takim — zamiast cyframi — posługujemy się określeniami przymiotnikowymi, charakteryzującymi osobę ocenianą pod takim lub innym względem. Wpisujemy je zazwyczaj u dołu lub u góry podzielonej odpowiednio linii prostej poziomej albo z boku, jeśli linia ta jest pionowa. Tego rodzaju stopnie skali, odpowiednio dostosowane do potrzeb badań, można stosować w odniesieniu do różnych interesujących nas cech osób ocenianych, np. „bardzo łubiany”, „przeważnie łubiany”, „na ogół łubiany”, „mało łubiany”, „nie łubiany”. Osoby oceniające mogą podkreślić lub otoczyć kółkiem jedno z podanych określeń przymiotnikowych zgodnie z własną oceną albo zaznaczyć je krzyżykiem lub iksem. Podobnie postępuje się w przypadku innych skal ocen. Przy czym osoba dokonująca oceny jest dokładnie o tym poinformowana w specjalnie przygotowanej uprzednio instrukcji.

Zdarza się też, że: „przymiotnikowe kategorie opisu odnoszą się do częstości lub typowości występowania określonego rodzaju zachowania czy przejawiania się określonej cechy” (T. Skrzywan, 1965, s. 151) albo stopnia uznania jakiegoś zdania za prawdziwe lub błędne. Oto przykłady takich skal:

„Pomaga innym ”

1    2    3    4    5

Zawsze    Często    Czasami    Rzadko    Nigdy

Tabela 3. Stabelaryzowana skala ocen

l,p.	Właściwości społeczne	Bardzo	Przeważnie	Na ogół mało	Zupełnie nie
1.	Koleżeński
2.	Uczynny
r 3.	Taktowny
“ 4.	Szczery
5.	Zrównoważony
6.	Wesoły
7.	Pewny siebie
K.	Skłonny do submisji
9.	Zaczepny
10.	Aktywny w życiu klasy
II.	Zdyscyplinowany
12.	Współodpowiedzialny

Źródło: Z. Zborowski (1973, s, 209).

„ W mojej klasie mogą zawsze liczyć na pomoc w nauce ’’

1	2	3	4 1	5
Zdecydowanie	Raczej nie	Tylko częściowo	Raczej nie	Stanowczo nie
nie zgadzam się	zgadzam się	zgadzam się	zgadzam się	zgadzam się

Nie mniej często — niż skale przymiotnikowe — używa się w badaniach pedagogicznych skal opisowych. Tutaj poszczególne stopnie skali przedstawia się /.n pomocą opisu różnych zachowań. Uwzględnia się w nich bądź to jedynie stopnic krańcowe, bądź również środkowy albo każdy z nich. Oto fragmenty takich skal (zob. J. Karyłowski, 1975, s. 80 i n.; T. Skrzywan, 1965, s. 151):

Ma poczucie humoru

Nie ma

poczucia humoru

Dba o dobro innych

Nie dba o dobro innych

87