Atlas nieba 00 (50)

zachodu. O ile w ciągu doby deklinacja nie ulega zmianie, to kąt godzinny wzrasta w sposób ciągły z szybkością 15° na godzinę, odpowiadającą pełnemu obrotowi meba w 24 godziny.

Czas gwiazdowy & jest kątem godzinnym punktu Barana. To w ciągu godziny tego właśnie czasu, a więc w ciągu tzw. godziny gwiazdowej, sfera niebieska obróci się o 15°.

Jak już wspomniano, od punktu Barana mierzymy rektascensjęa, a od południka położenie (kąt godziny) tegoż punktu Barana. Z podanych określeń wynika, że spełniona jest łatwa do zapamiętania zależność:

$ = * + t

Na jej podstawie możemy sformułować szereg pożytecznych zasad. Na przykład: „Aktualny czas gwiazdowy jest równy rektascensji gwiazdy górującej, tzn. przechodzącej przez południk" (w czasie górowania t - 0, a zatem 9- = <*). Oznacza to, że w określonym czasie gwiazdowym jest zawsze takie samo położenie sfery niebieskiej. Jeśli znamy czas gwiazdowy, to powyższa reguła pozwala w prosty sposób-odszukać ciało na niebie w oparciu o współrzędne na mapie lub w katalogu.

Czas gwiazdowy jest czasem miejscowym - czasem obowiązującym tylko na danym południku geograficznym. Dla powiązania map z rzeczywistym wyglądem nieba, ważny jest związek między czasem gwiazdowym (informującym o położeniu nieba gwiaździstego względem południka) a czasem słonecznym (informującym o położeniu Słońca w stosunku do południka), którym kierujemy się w życiu codziennym.

Czasem słonecznym prawdziwym jest kąt godzinny środka rzeczywistego Słońca ±12 godzin (doba zaczyna się o północy). Ziemia porusza się po ekliptyce wokół Słońca nierównomiernie, m. in. dlatego długości prawdziwych dób słonecznych w ciągu roku nie są równe. Na co dzień używamy czasu odliczanego równymi jednostkami - czasu słonecznego średniego, który różni się od prawdziwego o tzw. równanie czasu: R = t_opr - t_Q„ - a_Q„ - «_łpr. Ponadto, ze względów praktycznych w całym kraju posługujemy się czasem strefowym, w naszym przypadku środkowoeuropejskim (CSE). w lecie bywa on zastępowany czasem letnim równym czasowi wschodnioeuropejskiemu (CWE). Obowiązuje tu zależność: czas letni = CSE + l^h ■ CWE.

Różnica między czasem strefowym a średnim czasem miejscowym wynika z różnicy

SDŚci geograficznych. CSE jest średnim czasem słonecznym południka 15° długości odniej.

OZNACZENIA UKŁADÓW WSPÓŁRZĘDNYCH NA MAPACH

Równik na naszych mapach występuje w postaci czarnych łuków okręgu o promieniu 243mm. Dzieli on sferę niebieską na półkule północną i południową.

Ekliptyka - czerwona linia krzywa wyższego stopnia. Ekliptyka jest pozorną drogą Słońca zakreśloną w ciągu roku (przyczyną obserwowanego ruchu jest obieg Ziemi wokół Słońca). Bieguny eldiptyki są oznaczone skrótami NEP, SEP (północny w Smoku, południowy w Złotej Rybie) również na czerwono. Na ekliptyce zaznaczone są (w stopniach) odległości kątowe od punktu Barana. Współrzędną tę nazywamy długością ekliptyczną. Mierzona jest analogicznie jak rektascensja.

Równik galaktyczny - niebieska linia krzywa wyższego rzędu; takim samym kolorem zaznaczone są bieguny galaktyczne: NGP - północny, SGP - południowy*. Równik galaktyczny jest kołem wielkim, będącym linią przecięcia sfery niebieskiej przez płaszczyznę naszej Galaktyki. Stosowany obecnie standardowy system współrzędnych galaktycznych (oparty na rozmieszczeniu neutralnego wodoru w wewnętrznych partiach Galaktyki) przyjęty został przez Międzynarodową Unię Astronomiczną w 1958 roku. Za początek długości galaktycznej przyjęto punkt w okolicy rzutu środka Galaktyki na sferę niebieską.

Skala rektascensji i czasu gwiazdowego jest opisana w taki sposób, że podane są godziny od O* do 23“, przy czym każda godzina dzieli się jeszcze na połowę, a następnie na odcinki dziesięcio i pięciominutowe. Dokładne rytowanie map umożliwia odczytanie współrzędnych, co z kolei ułatwia identyfikację obiektu.

Skala deklinacji jest zaznaczona kolorem czarnym na kołach deldinacyjnych w odstępach dziesiędostopniowych; na północ od równika wartości mają znak dodatni, na południe - ujemny.

5