Atlas nieba 00 (53)

określenia, w oparciu o wielkość widomą, jej rzeczywistej jasności. Absolutna wielkość gwiazdowa M, tj. wielkość gwiazdowa, jaką by miała gwiazda, gdyby była w odległości 10 parseków (32,6 lat świetlnych) występuje obok innych danych w Katalogu.

Na podstawie wyglądu widma gwiazdy zostały podzielone na klasy widmowe O, B, A, F, G, K, M. W szeregu tym gwiazdy są uporządkowane według malejących temperatur powierzchniowych. Wzajemna zależność typu widmowego i absolutnej wielkości gwiazdowej, znana jako diagram Hertzsprunga-Russella (HR), jest relacją o zasadniczym znaczeniu. Zgodność teoretycznych i empirycznych diagramów HR jest jednym z najważniejszych kryteriów prawdziwości teorii astrofizycznych. Klasy jasności zależne wprost od promienia gwiazdy są podane na schematycznym wykresie HR.

Zamieszczamy wszystkie gwiazdy do 5,25^m według katalogu gwiazd jasnych (YCBS, Hoffleit). Za pomocą wielkości kółek zaznaczona jest widoma wizualna wielkość gwiazdowa, za pomocą koloru - typ widmowy. Wielkość gwiazdowa podana z dokładnością do jednej dziesiątej magnitudo jest również elementem opisu zawierającego poza nazwą gwiazdy także oznaczenie wspomnianej klasy jasności. Z powodów technicznych i graficznych musiano zastosować oznakowanie od a(nadolbrzymy) do e (karty czyli ciąg główny) zamiast ogólnie przyjętego oznaczenia od I do V.

Gwiazdy podwójne

Nawet gołym okiem lub przy pomocy małej lornetki widzimy na niebie jasne bliskie gwiazdy podwójne. W niektórych przypadkach nie tworzą one pary z punktu widzenia fizyki - tworzą gwiazdę podwójną jedynie pozornie. W rzeczywistości są od siebie w przestrzeni oddalone. Takie pozorne gwiazdy podwójne nazywamy optycznymi.

Qbecnie okazuje się, że większość gwiazd nie występuje samotnie, lecz jako składnik fizycznej gwiazdy podwójnej lub układu wielokrotnego. Jeśli składniki fizycznej gwiazdy podwójnej są rozpoznawalne gołym okiem lub uzbrojonym w teleskop (nawet olbrzymi), to chodzi o tzw. wizualną gwiazdę podwójną. W przypadku innych gwiazd podwójnych nie sposób rozróżnić poszczególnych składników, a podwójność widoczna jest jedynie w widmie. Tego typu gwiazdy podwójne nazywamy spektroskopowymi.

Atlas zawiera gwiazdy podwójne i układy wielokrotne, których jasność w katalogu YCBS wynosi 5,25^m oraz jaśniejsze. Jeśli oba składniki są oddalone o więcej niż pięć minut luku, zaznaczone są osobno. W przypadku mniejszej odległości lub kiedy jeden ze składników jest słabszy niż 5,25^m — są one zaznaczone przy pomocy jednego krążka, którego średnica odpowiada jasności całkowitej i od którego wychodzą radialnie dwie kreski. O ile oba składniki są jaśniejsze niż 5,25“, na mapie są zaznaczone obie wielkości gwiazdowe oddzielone znakiem + i klasy jasności, a w przypadku odmiennych typów widmowych zaznaczono również typ drugiego składnika. Podana jest też odległość kątowa w sekundach. W spisach zwykłe gwiazdy podwójne oznaczone są literą d, układy wielokrotne zaś literami dd.

Gwiazdy zmienne

Żadna gwiazda nie świeci ze stałą jasnością od chwili powstania przez cały czas swego istnienia. Charakterystyczne okresy faz rozwojowych, w trakcie których gwiazda praktycznie nie zmienia swojej jasności, bywają o wiele rzędów dłuższe niż życie astronomów obserwujących te gwiazdy. W pewnych jednak fazach rozwoju niektóre gwiazdy „szybko" (tzn. w czasie możliwym do zmierzenia w skali ludzkiego żyda) zmieniają swoje rozmiary lub też zmieniają obole rozmiarów również i masę. Przy tym zgodnie z prawami przyrody zmieniają swoją jasność w skali od godzin do lat. Gwiazdy takie nazywamy zmiennymi. Zmiany mogą wykazywać różny stopień regularnośd. Mamy całkowide regularne a także całkowide nieregularne gwiazdy zmienne.

Zamieszczamy gwiazdy zmienne, których jasność maksymalna jest większa niż 5,25“, według katalogu gwiazd zmiennych (OKPZ, Kukarkin i inni). Dla pozostałych wartośd wykorzystano również katalog YCBS. W przypadku gwiazdy zmiennej umieszczony jest skrót var (od ang. variable - zmienna), podana jasność maksymalna i minimalna oraz klasa

jasnośd. Nazwy gwiazd zmiennych wzięto z katalogu OKPZ (R, S.....Z, RR, ..., ZZ,

AA,.. .QZ i V [numer] zawsze z dodaniem skrótu nazwy gwiazdozbioru).

O ile zmienna jest również gwiazdą podwójną (np. w przypadku gwiazd podwójnych zaćmieniowych), kiedy położenie orbity, po której poruszają się gwiazdy, umożliwia obserwowanie okresowego zakrywania składników, a do zmian jasności dochodzi z geometrycznych powodów, używamy kombinowanego oznakowania zmiennej i podwójnej.

8