autonomia slaska (5)

W tej sytuacji uczestnikowi plebiscytu pózostawiono wybór między dwoma modelami autonomii: między skromniejszy, ale realny autonomią, powołaną ustawą z 15 VII 1920 r. i najszerszą, bo związaną ze statusem górnośląskiego kraju związkowego w federalnym państwie niemieckim, lecz warunkową, bo zależną od wyniku referendum, autonomią niemiecką. Liczne broszury i artykuły prasowe starały się ułatwiać ten wybór, podnosząc walory własnej autonomii, a dyskredytując autonomię przeciwnika. W jednej z niemieckich broszur pisano np.: „Wojewodzie, jego Radzie i Sejmowi przepisuje rząd warszawski regulamin o ich czynności, samodzielnie nie wolno im nic podjąć, tylko Warszawa im dyktuje i pozwala [...]”, natomiast na podstawie uzupełnionego „ art. 167 konstytucji: „Górny Śląsk będzie zupełnie tak samodzielnym, jak Bawaria.” „[...] Kto do takiej autonomii dąży, musi wszystkie swoje siły dołożyć, ażeby przy głosowaniu ludowym Górny Śląsk przy Rzeszy niemieckiej pozostał.” Zupełnie inny był pogląd autorów polskiej broszury pt. Z Polską czy z Prusa-kiem?: „Niemcy obiecują Wam autonomię, czyli samorząd. Znacie Niemców, to wiecie, jaki będzie ich samorząd. Będzie to ten sam twardy kij, tylko inaczej pomalowany. A i to jeszcze widzicie, że jedni Niemcy mówią dać samorząd, a drudzy nie dawać. A Sejm Ustawodawczy RP. już uchwalił dla Was samorząd.” Inne polskie źródła wskazywały trafnie, że niemiecka autonomia ma charakter warunkowy, jako zależna od wyniku głosowania w prowincji górnośląskiej. Godzi się w tym miejscu przypomnieć, że referendum przeprowadzone w prowincji górnośląskiej 3 IX 1922 r. nie dało podstaw do przekształcenia prowincji w górnośląski kraj związkowy, gdyż aż 91,2% glosujących opowiedziało się za pozostawieniem Górnego Śląska w Prusach.

Dziś — po wielu latach dzielących nas od plebiscytu — jest niemożliwe określenie wielkości oddziaływania przedstawionego argumentu ustrojowego, tj. autonomii, w plebiscytowej próbie sił. Sporadyczne wypowiedzi współczesnych wykazują, że było ono dość znaczne.

W latach 1919—1920 Narodowa Partia Robotnicza i Narodowa Demokracja proponowały autonomię dla całego zaboru pruskiego. Narodowa Partia Robotnicza czyniła to w imię zachowania przez ;robolników praw zdobytych po rewolucji listopadowej. Inny powód kierował endekami: próba odgrodzenia byłego zaboru pruskiego od reszty Polski r/.ąd..onej przez socjalistów. \1 oż!i\vn.-e powstania jednostki autonomicznej, złożonej ze Śląska Górnego i Cieszyńskiego oraz z Zagłębia Dąbrowskiego i Krakowskiego, dostrzegała Polska Partia Socjalistyczna.

Rozwój wydarzeń zadecydował ostatecznie o powstaniu autonomicznej jednostki ograniczonej terytorialnie do rozmiarów województwa śląskiego. Przytoczone fakty prowadzą do jednoznacznego wniosku, ze autonomia Śląska została uchwalona /. mysią o górnośląskiej części województwa śląskiego.

* * *

Ustrój województwa śląskiego był w granicach międzywojennej Polski rozwiązaniem unikatowym. Żadne z pozostałych 15 województw nie otrzymało praw równych województwu śląskiemu. Nawet ustawa z 26 1X 1022 r. o zasadach powszechnego samorządu wojewódzkiego, a w szczególności województwa lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego, u genezy której legły również propagandowo — polityczne motywacje, nie zawierały tak rozbudowanych praw autonomicznych, jak ustawa konstytucyjna z 15VII 1920 r.

Podstawę prawną autonomii Śląska stworzyła ustawa konstytucyjna Sejmu Ustawodawczego z 15 VII 1920 r., zawierająca statut organiczny województwa śląskiego {Dz.U.R.P. Nr 73, poz. 497), kilkakrotnie nowelizowana, obowiązująca formalnie do czasu wejścia w życie ustawy konstytucyjnej Krajowej Rady Narodowej z 6 V 1915 r. o zniesieniu statutu organicznego województwa śląskiego (Dz.U.R.P. Nr 17, poz. 92). Akt z połowy lipca 1920 r., będący pierwszą ustawą konstytucyjną II Rzeczypospolitej, był zarazem normą prawną tworzącą województwo śląskie. Zgodnie z art. 1 statutu organicznego: „Województwo śląskie będzie obejmowało wszystkie ziemie śląskie przyznane Polsce, czy to ze Śląska Cieszyńskiego, czy też na mocy art. 88 Traktatu Wersalskiego z Niemcami z 28 czerwca 1919 r. (Dz.U. z 28 kwietnia 1920 r. Nr 25, poz. 200)." Utworzenie województwa śląskiego, złożonego z ziem wchodzących przedtem w skład Prus i Austrii, zostało być może spowodowano faktem, iż była to jedyna c/ę.ś'