CCF20090212005

prymitywną wersję danego przedmiotu lub praktyki, a następnie późniejsi użytkownicy modyfikowali je lub „ulepszali”. Przez wiele generacji taki wytwór mógł funkcjonować w stanie niezmienionym, aż w pewnym momencie znów jakaś jednostka czy grupa czyniła następną modyfikację, przejmowaną przez innych, i tak dalej. Ten historyczny proces nazywano czasem „efektem zapadki” (Tomasello, Kruger i Ratner, 1993). Proces kumulatywnej ewolucji kulturowej opiera się nie tylko na inwencji twórczej, ale - w nie mniejszym stopniu - na wiernym przekazie społecznym, który funkcjonuje jak „zapadka”, nie pozwalając cofnąć się do poprzednich stadiów. W ten sposób nowo powstały czy zmodyfikowany wytwór lub praktyka kulturowa zachowują osiągniętą formę, przynajmniej w przybliżeniu, dopóki nie zdarzy się kolejna modyfikacja czy ulepszenie. Zaskakujące jest to, że dla wielu gatunków zwierząt problemem nie jest składnik twórczy, lecz właśnie składnik stabilizujący, utrwalający wytwory, stanowiący ową „zapadkę”. Wiele osobników należących do gatunków naczelnych innych niż ludzie jest zdolnych do tworzenia inteligentnych innowacji, lecz inne osobniki z ich gatunku nie angażują się w taki rodzaj uczenia się społecznego; który umożliwiałby działanie kulturowej „zapadki” w czasie historycznym (Kummer i Goodałl, 1985).

Zatem najważniejszą rzeczą jest, że ludzie potrafią połączyć swe zasoby poznawcze w sposób, jaki nie istnieje u innych gatunków zwierząt. W związku z tym Tomasello, Kruger i Ratner (1993) zaproponowali odróżnienie kulturowych form uczenia się u ludzi od bardziej powszechnych form uczenia się społecznego, identyfikując trzy podstawo-we typy: uczenie się przez naśladowanie, uczenie się dzięki instrukcji oraz uczenie się kolaboratywne. Te trzy typy uczenia się kulturowego możliwe są dzięki jednej bardzo wyjątkowej zdolności z zakresu poznania społecznego, mianowicie zdolności jednostki do rozumienia innych członków własnego gatunku jako istot takich jak ona, mających takie samo życie wewnętrzne (intencjonalne i umysłowe). Z kolei taka forma rozumienia umożliwia jednostce postawienie się na miejscu innego osobnika, a co za tym idzie, uczenie się nie tylko o d innych, ale także przez innych. Jest też niezbędną podstawą ludzkiego uczenia się kulturowego, gdyż wytwory kulturowe i praktyki społeczne - których najlepszym przykładem są narzędzia i systemy językowe - zawsze odnoszą się do czegoś innego, zewnętrznego wobec nich samych. Narzędzia wskazują zadania, dla których rozwiązania zostały zaprojektowane, natomiast symbole językowe wskazują sytuacje komunikacyjne, które mają reprezentować. Dlatego też, aby nauczyć się konwencjonalnego użycia narzędzia lub języka w społeczeństwie, dziecko musi zrozumieć, dlaczego, do zrealizowania jakiego zewnętrznego celu, ktoś używa danego narzędzia czy symbolu. Inaczej mówiąc, musi zrozumieć intencjonalne znaczenie użycia narzędzia lub praktyki symbolicznej ~ czyli to, do czego służą, jak „my”, użytkownicy narzędzia czy symbolu, z niego korzystamy.

Procesy uczenia się kulturowego są szczególnie istotnymi formami uczenia się społecznego, dlatego że są zarówno: a) formami, które wyjątkowo wiernie przekazują treści kulturowe (a więc stanowią wyjątkowo dobrą „zapadkę” kulturową); b) wyjątkowo efektywnymi formami inwencji i twórczości społeczno-kolaboratywnej, czyli procesów socjogenezy, w których wyniku wiele jednostek może wspólnie stworzyć coś, czego żadna z nich nie mogłaby stworzyć samodzielnie. Te szczególne właściwości wynikają bezpośrednio z faktu, że człowiek, ucząc się przez czy za pośrednictwem innego człowieka, utożsamia się z tą osobą i jej stanami intencjonalnymi, a czasem umysłowymi. Mimo że niektóre obserwacje zdają się sugerować, że pewne gatunki naczelnych, poza ludźmi, w pewnych sytuacjach zdolne są do rozumienia innych jako istot intencjo-

13