CCF20090212019

:*

ji

■*

•    „Odtwarzanie”: młode osobniki dysponują specyficzną zdolnością adaptacji polegającą na dokładnym powtarzaniu zachowań osobników własnego gatunku, bez rozumienia ich celu i skuteczności i często w wąsko określonej dziedzinie zachowania - jak u niektórych gatunków ptaków, gdzie młode przejmują typowe dla swojego gatunku wokalizacje (albo jak w przypadku przedjęzykowego gaworzenia u dzieci).

•    Uczenie się przez naśladowanie: młode odtwarzają zachowania lub całe strategie starszych osobników i wykonują je w tym samym celu.

Aby w pełni oddać różnice między gatunkiem ludzkim a pozostałymi naczelnymi, musimy wyróżnić kilka dodatkowych procesów. Najlepiej będzie przedstawić je w kontekście.

MAKAKI I MYCIE PATATÓW

Fenomen mycia patatów przez japońskie makaki jest najczęściej przytaczanym przykładem tradycji kulturowej u naczelnych innych niż Homo sapiens (Kawamura, 1959; Kawai, 1965). W 1953 roku, w badaniach na wysepce Koshima, zaobserwowano, że osiemnastomiesięczna samica Imo opłukuje z piasku w pobliskiej wodzie kawałki słodkich patatów, które - podobnie jak reszta stada - otrzymywała od badaczy. Po jakichś trzech miesiącach od momentu, kiedy Imo zaczęła myć pataty, zachowanie to zaobserwowano także u jej matki i dwóch rówieśników (oraz ich matek). W ciągu dwóch kolejnych lat siedem następnych młodych makaków także przejęło tę praktykę, a po trzech łatach od zainicjowania przez Imo tego zachowania już 40% stada myło pataty. Fakt, że to osobniki bliskie Imo najpierw nauczyły się tego zachowania, a bezpośrednio potem osobniki z kolei z nimi związane, uznano

za znaczący dla hipotezy, że sposób rozprzestrzeniania tego zachowania jest formą naśladownictwa, polegającą na tym, że jeden osobnik powtarza zachowania innego.

Interpretacja tych obserwacji w terminach procesów kulturowych i naśladowania napotyka jednak na dwie przeszkody. Pierwszą jest fakt, że mycie patatów jest u małp zachowaniem znacznie mniej niezwykłym niż początkowo sądzono. Otrzepywanie jedzenia z piasku jest naturalne u wielu gatunków małp i zaobserwowano je także wśród małpek z Koshimy jeszcze przed myciem patatów. Nie było więc zaskoczeniem, gdy wkrótce po obserwacjach z Koshimy mycie patatów zaobserwowano w czterech innych stadach japońskich makaków, karmionych przez ludzi (Kawai, 1965), z czego Wynika, że co najmniej cztery osobniki w owych stadach nauczyły się tego same. Należy też zauważyć, że osobniki innych gatunków małp, trzymane w niewoli, bardzo szybko uczą się same myć jedzenie, gdy dostają zapiaszczone owoce i miskę wody (Visal-berghi i Fragaszy, 1990). Drugi problem związany jest z wzorcem rozprzestrzeniania się mycia patatów wewnątrz grupy. Był to proces względnie powolny, średni czas przyswojenia sobie tego zachowania wynosił ponad dwa lata (Galef, 1992). Co więcej, tempo rozprzestrzeniania się nie wzrosło wraz ze wzrostem liczby osobników, które umiały już myć pataty. Jeśli mechanizmem przekazywania byłoby rzeczywiście naśladownictwo, oczekiwalibyśmy zdecydowanego wzrostu tempa rozprzestrzeniania się zachowania, w miarę jak wzrasta liczba przejawiających je osobników. Jeśli zaś działały tu raczej procesy indywidualnego uczenia się, oczekiwalibyśmy, że tempo rozprzestrzeniania się będzie wolniejsze i stabilniejsze - co w istocie zaobserwowano. Fakt, że to krewni i znajomi Imo najpierw nauczyli się myć pataty, można wyjaśnić tym, że krewni i znajomi z reguły pozostają w fizycznej bliskości, a więc znajdują się w tych samych miejscach - osobniki

41