CCF20090225023

jemnicze zachowanie się osobników pewnych gatunków wyjaśniane było na wszelkie wyobrażalne sposoby; dopiero współcześnie uzyskano niejakie zrozumienie motywów kryjących się za obłędnymi wędrówkami lemingów.

W czasie II wojny światowej niektórzy badacze jęli podejrzewać, że populacją steruje coś więcej niż tylko zasoby żywności i drapieżniki i że zachowanie się lemingów i królików pozostaje w związku z owymi nieznanymi parametrami. Żywności w okresach wymierania jest chyba pod dostatkiem, a padłe sztuki nie zdradzają oznak wygłodzenia. Jednym z badaczy tego fenomenu był John Christian, etolog wyszkolony w patologii medycznej. Wystąpił on w roku 1950 z tezą, że wzrosty i spadki populacji regulowane są jakimś mechanizmem fizjologicznym związanym z zagęszczeniem. Przedstawił dowody na to, że w momencie gdy liczba zwierząt w danym rejonie nadmiernie wzrasta, pojawia się stres wywołujący pewną reakcję hormonalną, która prowadzi do wygasania populacji.

Christian potrzebował więcej danych i szukał okazji do obserwowania takiej populacji ssaków, która aktualnie przechodzi okres spadku. Byłoby idealnie, gdyby udało się zrobić badania hormonalne przed, w trakcie i po załamaniu się populacji. I szczęśliwie, zanim jeszcze było za późno, uwagę Christiana zwrócił wzrost populacji jeleni na James Island.

WYMIERANIE NA JAMES ISLAND

Około 22 i pół kilometra na zachód od Cambridge w stanie Maryland i mniej niż 1,6 kilometra od zatoki Chesapeake leży James Island, blisko 0,8 km kwadratowego (11,2 ha) niezamieszkałego terenu. W miejscu tym w roku 1916 wypuszczono 48 na wolność cztery czy też piąć jeleni sika (Cervu$ nippon). Rozmnażając sią bez przeszkód, stado powiększało się, aż doszło do liczby dwustu osiemdziesięciu—trzystu sztuk i zagęszczenia w granicach jednej sztuki na 0,4 ha. W momencie tym, który nastąpił w roku 1955, stało się jasne, że wkrótce coś się musi wydarzyć.

W roku 1955 Christian rozpoczął swe badania, łowiąc pięć sztuk dla poddania analizie histologicznej ich nadnerczy, grasicy, śledziony, tarczycy, gonad, nerek, wątroby, serca, płuc i innych narządów. Jelenie te zostały zważone, skrupulatnie odnotowano zawartość ich żołądków, wiek, płeć, stan ogólny oraz brak lub obecność podściółki tłuszczowej pod skórą, w jamie brzusznej i pomiędzy mięśniami. Po zaprotokołowaniu tego wszystkiego, na James Island osiedlili się obserwatorzy. W latach 1956 i 1957 nie dostrzeżono żadnych zmian, lecz w ciągu pierwszych miesięcy roku 1958 padła ponad połowa stada — znaleziono sto sześćdziesiąt jeden martwych sztuk. W roku następnym nastąpił kolejny spadek i populacja ustaliła się w granicach osiemdziesięciu sztuk. Od marca 1958 do marca 1960 zgromadzono dla badań dwanaście jeleni.

Co spowodowało nagłą śmierć stu dziewięćdziesięciu sztuk na przestrzeni dwu tylko lat? Z pewnością nie wygłodzenie — zasoby żywności były wystarczające, a wszystkie zebrane jelenie były w dobrym stanie, miały błyszczącą sierść, dobrze rozwinięte mięśnie i podściółkę tłuszczową.

Padłe sztuki z lat 1959 i 1960 nie różniły się od tych z lat 1956 i 1957 pod żadnym widocznym względem z wyjątkiem jednego — jelenie zgromadzone po spadku i ustabilizowaniu się populacji były znacznie większych rozmiarów niż jelenie zgromadzone w okresie wymierania i w okresie bezpośrednio go poprzedzającym. Samce z roku 1960 ważyły o 34 procent więcej niż samce z roku

49

4 — Hall