CCF20081221066

sobem zachowania' się biologicznego, mianowicie śroch kiem łatwej i sprawnej komunikacji, której nie zapewnia samo doświadczenie, chociaż realna treść wiedzy naukowej poza doświadczenie nie wykracza. Mach przyznaje się do wpływu, jaki pozostawiło na nim dzieło Darwina, które ukazało się właśnie w momencie, gdy kończył swoje studia uniwersyteckie i które pozwoliło mu włączyć rozwój nauki do ogólnobiologicznego procesu adaptacji. „Najkrócej wyrażone zadanie naukowego poznania polega na adaptacji myśli do faktów oraz adaptacji wzajemnej myśli. Każdy korzystny proces biologiczny jest przebiegiem samozachowawczym, a tym samym adaptacyjnym... Fizyczne, biologiczne zachowanie się wyżej zorganizowanych istot żywych jest bowiem współ określone i uzupełnione przez wewnętrzny proces poznawania, myślenia”.

Dzięki tej interpretacji odpada również rozróżnienie między postępowaniem „opisowym” i „wyjaśniającym” w nauce. Jeśli mamy gotowy, możliwie w danych warunkach wyczerpujący i możliwie ekonomiczny opis badanego układu, nie pozostaje nic do „wyjaśnienia”. Rozróżnienie to przy tym, wedle Macha, wyrządza szkody i powoduje marnotrawstwo sił w nauce, skłania bowiem do budowy zbędnych hipotez pozbawionych empirycznego sensu, a także usprawiedliwia śmieszną pretensję do konstruowania nauki,, która miałaby ważność uniwersalną i wieczną.

' Tak to, po przejściowym uznaniu kaniowskiego punktu widzenia i równie przejściowej sympatii dla Berkeleya, Mach doszedł, jak sam powiada, do „naturalnego poglądu na świat, wolnego od spekulatywno-metafizycznych dodatków. Zaszczepiona przez Kanta niechęć do metafizyki, a także analizy Herbarta i Fechnera doprowadziły mnie do punktu widzenia bliskiego hume’owskiemu”.

Ów naturalny pogląd na świat nie zawiera, wedle Macha, żadnych punktów kłopotliwych ani żadnych konsekwencji paradoksalnych. Jest w nim miejsce, a nawet ko*? nieczność akceptacji świata doświadczenia wspólnego wszystkim ludziom, a więc doświadczenia fizycznego właśnie, w odróżnieniu od świata psychicznego, dostępnego tylko każdej z osobna jednostce ludzkiej. Nie ma także powodu, by nie uznawać istnienia innych świadomości, do, czego zmuszają nieodparte analogie w zachowaniu' innych osobników w stosunku do mojego własnego. „Świat materialny zasadza się na powiązaniu, reakcji elementów, przy czym powiązania wrażeń ludzkich są tylko jego poszczególnym przypadkiem”.

Taić i sposób interpretacji spełnia w największym stopniu żądania reguły, którą sam jako naczelną formułuje, mianowicie zasady ekonomii. Usuwając zbyteczne pytania metafizyczne i epistemologiczne, które nie tylko są w,„czystej filozofii” obecne, ale również zniekształcają, wedle Macha, badania fizyków, pozwala dostosować wysiłek umysłowy człowieka do realnych potrzeb, które ma nauka zaspokajać.

Nauka nie składa się z pojedynczych faktów, gromadzonych i mnożonych w celu „uogólnienia”. Normalnym zjawiskiem w rozwoju nauki jest fakt, którego prawodawcza moc ujawnia się bezpośrednio, by tak rzec, tj. tak, że prawo objawia się wprost w doświadczeniu, jak zależność kąta załamania od barwy w widmie Newtona, Również dlatego elementarne czynności tego samego rodzaju co w nauce występują, pojawiają się już na poziomie zwierzęcym; warunkowe reakcje zwierząt nie są bowiem czym innym jak rudymentarnymi pojęciami ■— o ile słowu „pojęcie” przypisujemy operacyjny, a nie filozoficzny sens. Nauka podobnie^operuje zawsze pewnym zasobem „przesądów”, tj. gotowych związków, ustalonych doświadczalnie i zarejestrowanych w systemie pojęciowym. Wartość operacyjna poszczególnych składfnikówtego systemu podlega nieustającej kontroli, o ile mianowicie nasze oczekiwania usprawiedliwione owym systemem pojęciowym spełniają się lub nie spełniają. Pod tym względem nie ma różnicy między zwykłym doświadczeniem, które dostępne jest każdej istocie posiadającej system nerwowy, a naukowo zorganizowanym eksperymentem. Możemy dzięki temu zanotować ciągłość, która działalność naukową łączy nie tylko ze spontanicznym doświadczeniem potocznym, ale także ze sposobami zachowania charakterystycznymi dla całego świata zwierzęcego. Postęp w owej ciągłości polega nade wszystko na zwięk-

133