4442198828

mu szkodzi, niezależnie od zachowania się osobnika w stosunku do danych przedmiotów. Wiemy, jaki rodzaj pożywienia jest wartościowy dla poszczególnych gatunków zwierzęcych, bo obserwacja wykazała, że taki właśnie pokarm służy danemu gatunkowi. W podobny sposób można ocenić szkody, jakie przedstawiają dla różnych gatunków różne sytuacje: wiadomo, że dłuższy pobyt pod wodą jest śmiertelny dla zwierząt oddychających płucami, znamy wrogów czyhających na przedstawicieli poszczególnych gatunków itd. Ale „wartość” można też rozumieć jako „wartość behaviorałną”. W tym znaczeniu wartość dla zwierzęcia posiadają te przedmioty i te sytuacje, które wywołują jego reakcje: jeśli reakcje te są dodatnie — można mów^rić o wartości dodatniej, jeśli zaś zwierzę reaguje ujemnie — będziemy mieć do czynienia z wartością ujemną. Psy w doświadczeniach pawłowowskich „ciągnęły się” do pokarmu, ale znacznie silniej do mięsa niż do chleba (1952, str. 36); na tej podstawie można powiedzieć, że mięso miało dla nich większą wartość niż chlcb. I — na odwrót — gdy np. widok obcego człowieka wywołuje u psa reakcję agresywną, warczenie i rzucanie się, wnosimy stąd, że najwidoczniej obcy człowiek ma dla zwierzęcia wartość ujemną.

Obie formy wartości nie muszą chodzić ze sobą w parze: np. głodny wróbel może żarłocznie połknąć gąsienice, po których zdycha, a oswajane dzikie zwierzęta przez długi czas reagują na człowieka ujemnie, mimo że w tej sytuacji człowiek nie przedstawia już dla nich niebezpieczeństwa, przeciwnie, dba o nie, przynosi im jedzenie i wodę, troszczy się o czystość pomieszczenia itd. Jednakże w bardzo wielu wypadkach można stwierdzić, że zwierzęta reagują tak, jakby „wiedziały”, co jest dla nich biologicznie korzystne, a co szkodliwe, toteż powstaje pytanie, na czym może polegać ta orientacja w wartościach.

Dla odpowiedzi na to pytanie nie wystarczają omówione poprzednio mechanizmy odzwierciedlania, bo orientowania się w wartości nie można uważać za jakąś formę „odzwierciedlania wartości”. Przede wszystkim, jak wiadomo, żaden organizm nie posiada osobnych „analizatorów wartości”, po wtóre zaś, nawet obiektywne, biologiczne wartości nic mogą być uważane za bezwzględne cechy przed-

157