CCF20090514067

238

mcypacyjne mkcje nauk ipolecznych wg szkoły krytycznej

mcypacyjne dążenia ninistycznej ozofii nauki

Pluralizm tyczny jako ^rozwiązanie problemu obciążenia oiciującego

III. Typy nauk i ich odmienności metodologiczne

2.3. Obciążenie wartościujące nauki

Ostatnią kwestią, którą chciałem poruszyć w związku z domniemaną odmiennością metodologii nauk społecznych i przyrodniczych, jest wartościujące obciążenie tych pierwszych. Obiektywi-styczny ideał nauki, którego zwolennikiem w naukach społecznych był na przykład Max Weber, domaga się ścisłego oddzielenia faktów i wartości. Jednak często powiada się, że w naukach społecznych nie sposób uniknąć wartościowania. Niektóre kierunki czynią z tego nawet cnotę, jak na przykład szkoła krytyczna, która lansuje marksowskiego pochodzenia pogląd, że celem teorii społecznej jest emancypacja grup uciśnionych. Teoria taka zakłada zatem ocenę, które grupy są uciśnione i dlaczego. Po doświadczeniach marksizmu, którego próby zastosowania w praktyce doprowadziły do skutków odległych od teoretycznych celów, program szkoły krytycznej musi budzić nieufność.

W ostatnich latach krytyka feministyczna nauk społecznych wskazuje na seksistowski charakter wielu jej pojęć. Jako przykład można przytoczyć pojęcie dochodu na gospodarstwo domowe, które ignoruje korzyści dla rodziny z nieopłacanęj pracy domowej, wykonywanej z reguły przez kobietę. Różne warianty feminizmu³⁸ wysuwają rozmaite programy uwolnienia nauki od męskich uprzedzeń i budowania jej z uwzględnieniem „kobiecych wartości". Część lej krytyki rozciąga się również na nauki przyrodnicze, których zainteresowania jakoby odzwierciedlają męski światopogląd (traktują przyrodę jako przedmiot do wzięcia w posiadanie), czyniąc naukę narzędziem męskiej dominacji³⁹.

Jest zupełnie możliwe, że męskie preferencje wywierają wpływ na selekcję i sposób stawiania problemów podejmowanych w nauce. Jest więcej niż możliwe, że nauki społeczne nie są wolne od przesądów, w tym przesądów seksistowskich. Gdy idzie o przesąd ność, różnica między naukami przyrodniczymi a społecznymi może być nic jakościowa, ale być kwestią stopnia. Jak już mówiłem (por. rozdz. I, p. 4.1), nic można nic mieć przesądów, ale można je krytykować. Odpowia-

³⁸    Zob. S. Harding, The Science Quesiion in Feminism, Ithaca 1986.

³⁹    Obserwując postępy studentów i studentek, dochodzę do przekonania, że nauka wkrótce stanie się narzędziem żeńskiej dominacji.

(. Psychologia

239

dając na krytykę feministyczną, James R. Brown'⁰ proponuje pluralizm ujęć i ich krytyczne porównywanie. Kwestię obciążenia wartościującego można potraktować podobnie jak uteoretyzowanie obserwacji. Wartościowanie może wpływać na określenie dziedziny teorii, może przejawiać się w zakładanych przez nią presupozycjach. Pre-supozycje wszakże podlegają krytyce, według wzorów przedstawionych w rozdziale I, p. 4.2 i rozdziale II, p. 11. Toteż obciążenie wartościujące teorii nie stwarza dodatkowych, w porównaniu z uteore-tyzowaniem obserwacji, problemów metodologicznych.

3. Psychologia

PsychOi nie Jen pr/ytoi

/<• W/(/l

Inteinji stanów I c/yiih psychU

Psychu nie Jest huinan bo /ąjn i tytmo ImencJ a nie fc wy two

Psychologii poświęcam osobne uwagi, ponieważ wymyka się podziałowi naNaturwissenschaften i Geisteswissenschaften. Jej przedmiotem, najogólniej rzecz biorąc, są stany i czynności psychiczne oraz ich rola w regulacji stosunków podmiotu stanów i czynności psychicznych z otoczeniem, to jest w regulacji zachowania i reagowania na bodźce zewnętrzne. Stany i czynności psychiczne różnią się od fizycznych tyn i, jak to okr eślił Franz Brentano", że te pierwsze są zawsze intencjo-n a 1 n e, a drugie nigdy. Intencjonalność polega na ukierunkowaniu na pewien przedmiot czy odnoszeniu się do pewnego przedmiotu'¹². Mniemanie lub rozmyślanie jest zawsze mniemaniem lub rozmyślaniem o czymś, postrzeganie lub pragnienie jest zawsze postrzeganiem lub pragnieniem czegoś, obawa jest zawsze obawą przed czymś, emocje są zawsze skierowane na coś i tak dalej. W świecie przyrody występują tylko związki przyczynowe, nie ma żadnych związków intencjonalnych. Dlatego psychologia nie jest nauką przyrodniczą.

Nie jest też nauką humanistyczną w sensie Geisteswissenschaften. Tc są określone jako nauki o zobiektywizowanych wytworach ludzkiego „ducha ”. Psychologia zaś zajmuje się samym ludzkim „duchem ”, to jest czynnościami intencjonalnymi, a nic ich wytworami. A tym bardziej nie wytworami zobiektywizowanymi, czyli dostępnymi pub-

⁴¹¹ Zob. J.R. Brown, The Rational and theSocial, London 1989.

¹¹ Por. F. Brentano, Psychologia z empirycznego punktu widzenia, tłum. W. Galewic/., Warszawa 1999 (pierwodruk oryginału 1874).

⁴² W literaturze anglojęzycznej intenlionality jest często używane zamiennie z ahoutness.