CCF20091008042

w przypadku, gdy analiza areometryczna czy pipetowa były uzupełnione analizą sitową). Po wykreśleniu krzywej uziamienia gruntu odczytuje się z niej procentową zawartość poszczególnych frakcji: piaskowej, pyłowej i iłowej. Suma tych frakcji musi wynosić 100%. Mając te dane i posługując się trójkątem Fereta (ryc. 17) określa się nazwę gruntu.

Trójkąt Fereta to trójkąt równoboczny, którego boki są podzielone na 10 równych części. Z punktów podziału boków trójkąta są poprowadzone linie równoległe do pozostałych boków. Każdy z boków reprezentuje zawartość od 0 do 100% jednej z frakcji. Pole trójkąta jest podzielone na części, z których każda, w zależności od jej położenia w stosunku do boków trójkąta, reprezentuje określoną nazwę gruntu. Odkładając uzyskaną zawartość frakcji na odpowiednim boku trójkąta, prowadzi się z tego punktu linię równoległą do linii zerowej dla danej frakcji w kierunku środka trójkąta (p. ryc. 17). Linie wyprowadzone ze wszystkich trzech boków trójkąta, charakteryzujące trzy frakcje danego gruntu, muszą się przeciąć w jednym punkcie wewnątrz trójkąta. Punkt ten, znajdujący się na określonej części pola trójkąta, wyznacza rodzaj i nazwę badanego gruntu. W przypadku przedstawionym na rycinie 17 grunt zawierał 52% frakcji piaskowej, 12% frakcji pyłowej i 36% frakcji iłowej i z trójkąta Fereta można odczytać, że jest to ił piaszczysty.

Określenie nazwy gruntu jest końcowym wynikiem analizy granulomet-rycznej.

Sposób oceny wyników analizy granulometrycznej za pomocą trójkąta Fereta (zarówno podział trójkąta na pola o określonym składzie granulometrycznym, jak i nazwy gruntów) zmieniały się wielokrotnie, zarówno w Polsce, jak i na świecie (ryc. I8a, b, c, d). Na ryc. 19a przedstawiono trójkąt stosowany do klasyfikacji oleb, na ryc. 19b trójkąt zalecany przez Państwowy Instytut Geologiczny do klasyfikacji skał okruchowych. Trójkąty stosowane są także w innych dziedzinach nauki, do klasyfikacji różnych układów trójskładnikowych.

Podstawowe zasady wykonywania analiz granulometrycznych, zarówno sitowej, jak i areometrycznej oraz pipetowej, są bardzo zbliżone do przepisów podawanych w normach amerykańskich ASTM D 422-63 (repp. 1990), brytyjskich BS 1377: Part 2: 1990, p. 9 i niemieckich DIN 18123 (04.83), a także stosowanych w innych laboratoriach i opisywanych w literaturze anglojęzycznej dotyczącej badań gruntów. Różne są zwykle wymagania techniczne zalecane przy wykonywaniu tych analiz. Inny jest też sposób uogólniania wyników dla klasyfikacji gruntów (p. rozdz. I). Jednak w literaturze anglojęzycznej, dotyczącej badań gruntów, stosowany jest też ich podział na podstawie trójkąta (K. H. Head, 1992; j. N. Mandal, D. G. Divshikar, 1995 i in.).

7. Inne metody analiz granulometrycznych

W gleboznawstwie poza przedstawionymi analizami sedymentacyjnymi stosuje się często modyfikację metody areometrycznej według H. Prószyńskiego. Areometr Prószyńskiego ma odpowiednio zmodyfikowaną skalę. Obliczenia wyników dokonuje się przy użyciu odpowiednich tablic sedymentacyjnych, ułożonych dla poszczególnych utworów glebowych, oznaczając bezpośrednio procentową zawartość cząstek glebowych o żądanej średnicy (Z. Brogowski, Z. Czerwiński, 1975). Inną modyfikacją analiz granulometrycznych jest metoda przepływowa Kopeckiego.

W ostatnich latach firma Fritsch (Niemcy) wyprodukowała aparaturę do pomiaru składu granulometrycznego w zakresie wielkości cząstek od 0,8 do 1000 pm. Jest to aparat laserowy typu „Analysette-22” (ryc. 20). Badaną próbkę o masie około 1 g umieszcza się w aparacie najczęściej w postaci zawiesiny w dowolnej cieczy. Zasada pomiaru polega na powstaniu obrazu dyfrakcyjnego po przejściu wiązki promieni laserowych przez zdyspergowaną próbkę. Kąt ugięcia dający obraz zależy od rozmiaru cząstki.

Dane pomiarowe gromadzone są w komputerze, który oblicza rozkład wielkości cząstek i ich masę. Wyniki przedstawione mogą być w różnej formie tabelarycznej oraz bezpośrednio na wykresach.

Nowoczesny aparat do badania uziamienia — Laserowy analizator uziamienia „LAU-10” jest produkowany także w Polsce przez Inst. Mineralnych Mat. Budowlanych w Opolu.

93

92