CCF20091008115

najsilniejszej linii refleksów na rcntgenogramie proszkowym, tym bardziej wzrasta możliwość nakrywania się tej linii z liniami refleksów innych substancji mieszaniny, a w związku z tym maleje wartość diagnostyczna danej linii refleksów.

W celu zwiększenia dokładności identyfikacji mieszanin i jej ułatwienia wskazane jest rozdzielenie badanej substancji na poszczególne frakcje, które należy osobno badać rentgenograficznie. W ten sposób otrzymujemy rentgenogramy mniej skomplikowane, łatwiejsze do identyfikacji i analizy. Wraz ze zmniejszeniem liczby składników w mieszaninie wzrasta prawdopodobieństwo ich wykrycia i zidentyfikowania. Bardzo często w celu zwiększenia dokładności oznaczeń składu mineralnego stosuje się dodatkowo badania próbek specjalnie preparowanych. Na przykład, minerały grupy montmorillonitu nasycone przed badaniem glikolem etylenu lub gliceryną wykazują zmianę odległości d_m, czego nie obserwujemy w minerałach z innych grup (kaolinitu i łyszczyków).

Tab. 50. Odległości sieciowe dla niektórych minerałów

(wg E. Przybory, 1957)

nut		Montmorillonit		KaoUnit		Kwarc		Kale	yt
d (A)*	/	d(k)	/	d (A)	I	d(A)	/	d(k)	/
9,95	8	20—»9,5	10	7,15	10	4,24	4	3,84	6
4,9	5	6,4	2	4,45	4	3,35	5	3,03	10
4,45	10	5,05	1	4,35	6	2,45	3	2,49	4
4,28	2	4,42	8	4,17	6	2,285	3	2,28	6
4,10	2	3,23—»3,08	5	4,12	3	2,236	2	2,10	6
3,87	5	2,83	1	3,84	4	2,129	3	1,920	8
3,64	4	2,55	8	3,73	2	1,981	3	1,870	7
3.55	10	2,47	3	3,57	10	1,811	4	1,618	4
3,09	4	2,25	2	3,36	4	1,667	3	1,602	5
2,85	5	2,13	2	3,14	2	1,539	4	1,520	5
2,56	10	1,88	1	3,09	2	1,447	2	1,470	4
2,49	4	1,82	1	2,75	2	1,412	1	1,437	4
2,35	5	1,69	5	2,55	8	1,376	4	1,420	4
2.235	4	1,655	5	2,52	4	1,284	2	1,355	1
2.14	5	1,49	8	2,49	9	1,253	3	1,333	4
—	—	—	—	2,37	7	1,225	1	1,295	1
—	-	—	—	2,33	10	1,196	3	1,235	2

• Zgodnie 2 układem SI liczby !e należy poeliczać na ora (I nm = 10 A)

5. Dane liczbowe

W tabeli 50 podano wielkości d i ich natężenia I dla przedstawicieli głównych typów minerałów ilastych oraz kwarcu i kalcytu (wg E. Przybory, 1957).

Jednakże różne typy tego samego minerału mogą wykazywać odchylenia wartości d. Poniżej podano wartości (w nm) trzech pierwszych wielkości d dla najintensywniejszych refleksów illitu, montmorillonitu i kaolinitu (wg W. I. Michieje-wa, 1957 — a, b oraz K. Kuleszy-Wiewióry, 1990 — c, d):

Illit:	a)	0,998;	0,447;	0,256
	b)	1,000;	0,477;	0,332
	c)	1,015
Montmorillonit:	a)	1,15;	0,449;	0,150
	b)	1,53;	0,450;	0,307
	c)	1,25;	0,630;	0,200
	d)	1,78 -	— nasycony gliceryną
Kaolinit:	a)	0,714;	0,357;	0,149
	b)	0,713;	0,356;	0,149
	c)	0,715;	0,357;	0,238

6. Uwagi o metodzie

Rentgenostrukturalne metody pozwalają nie tylko na określenie substancji i jej przeciętnego składu chemicznego, lecz również na oznaczenie orientacji poszczególnych ziam krystalicznych w badanej substancji.

Metoda rentgenostrukturalna pozwala stosunkowo najdokładniej (spośród wymienionych metod) określić rodzaj minerału występującego w próbce. Można również wykrywać w mieszaninach kilka krystalicznych składników, a nawet oznaczyć ilościowo ich procentowy stosunek. Czułość tej metody nie jest jednak zbyt duża i niekiedy nie można wykryć z mieszaninie substancji, których zawartość dochodzi nawet do kilkunastu procent, zwłaszcza gdy substancje te krystalizują w układach krystalograficznych o niższej symetrii.

Zaletą tej metody jest fakt, że wynik badania zostaje utrwalony na papierze i może być w każdej chwili sprawdzony lub przekazany komu innemu do oceny. Dokładność metody zależy przede wszystkim od dokładności wykonania badania. W tych samych warunkach doświadczalnych możliwość wykrycia substancji w mieszaninie zależy jeszcze od następujących czynników:

1)    zdolności rozpraszania promieniowania rentgenowskiego przez każdą z oznaczonych substancji,

2)    natężenia promieniowania rentgenowskiego rozproszonego przez daną substancję, które jest tym mniejsze, im większa jest jego adsorpcja przez substancję,

3)    symetrii sieci przestrzennej kryształów danej substancji i doskonałości struktury kryształów lub krystalitów,

4)    wielkości ziam krystalitów,

5)    tekstury, czyli ułożenia krystalitów w preparacie badanego proszku.

Szerzej problemy identyfikacji minerałów ilastych w gruntach spoistych i badań rentgenostrukturalnych przedstawia K. Kulesza-Wiewióra (1990).

243