CCF20111229011

14

niedobór stymulacji społecznych i więzi uczuciowych, co stawia pod znakiem zapytania akcelerację ich rozwoju społeczno-moralnego. Można też wyrazić pewne wątpliwości, czy nadmiar bodźców, jaki atakuje dziecko od najmłodszych lat, między innymi poprzez środki masowego przekazu, zwłaszcza audiowizualny kanał telewizyjny, istotnie wpływa pozytywnie na rozwój procesów poznawczych.

Warto w rozważanym teraz kontekście poddać refleksji problem, czy tego rodzaju „powierzchniowa” akceleracja jest zjawiskiem korzystnym z psychologicznego i pedagogicznego punktu widzenia. Sądzimy, że czytelnik znajdzie wiele argumentów „przeciw”, a może też argumenty „za” dostrzeżonym w sferze procesów psychicznych zjawiskiem akceleracji oraz spróbuje wyprowadzić pewne postulaty i wnioski dla praktyki.

2. Czynniki rozwoju dziecka

Rozmaitość koncepcji

Pytanie o to, co sprawia, że istota ludzka wzrasta i rozwija się, jest jednym z najbardziej istotnych, a zarazem najtrudniejszych pytań, na które szukają odpowiedzi wszyscy teoretycy rozwoju psychiki człowieka. Nie jest ono też obojętne dla zastosowań psychologii rozwojowej w praktyce wychowania i nauczania, gdyż przyjęcie określonej koncepcji warunkuje optymistyczne lub pesymistyczne poglądy na rolę oddziaływań pedagogicznych na rozwój psychiczny jednostki w różnych okresach życia, a przede wszystkim w dzieciństwie.

Nic też dziwnego, że spory i kontrowersje wokół czynników determinujących rozwój psychiczny jednostki były od dawna bardzo żywe, a mnogość i różnorodność poglądów i proponowanych rozwiązań ogromna. Dyskusje na ten temat trwają zresztą po dziś dzień, jakkolwiek zmienił się ich charakter. Można wyróżnić dwa kierunki owych zmian: 1) od koncepcji jednoczynnikowycb poprzez dwuczynnikowe do wieloczynnikowych; 2) od pytania, jaki czynnik warunkuje rozwój, a jeśli ich jest więcej, to który z nich można uznać za dominujący — do pytania o wzajemne związki między różnymi czynnikami, o ich interakcję, o to, jak współdziałają w kolejnych stadiach ontogenezy.

/Przykładami koncepcji jednoczynnikowych są natywizm i em-piryzm — stanowiska typowe dla wcześniejszych prób wyjaśniania przyczyn zmian rozwojowych. Istnieje wiele odmian tych propozycji teoretycznych. N a t y w i ś c i uznają dominującą rolę dziedzicznych i wrodzonych dyspozycji psychicznych, z którymi dziecko przychodzi na świat i które się stopniowo ujawniają w miarę dojrzewania organizmu, e m p i r y ś c i natomiast uważają, że rozwój psychiczny jest zdeterminowany przez środowisko społeczne. Dziecko jest przedmiotem i wytworem oddziaływań środowiska, w którym wzrasta, narzuca mu bowiem ono specyficzne rodzaje doświadczeń.

Spośród koncepcji dwuczynnikowych na uwagę zasługuje teoria konwergencji Williama Sterna¹, będąca próbą ukazania zbieżności i współoddziały-

1

Pierwsza wersja tej teorii powstała w 1908 roku, następne, nieco zmienione - w 1923 i 1927 roku. Por. W. Stern, Psychologie der friihen Kindheit, Aufl. IV, 1927.