skan0034

POZNANTE SPOŁECZNE ♦ 75

0) .©

o 2 w co

>> o

s

o

£

Negatywne    Pozytywne

Słowa zapamiętane w pierwszym badaniu

Charakterystyka Donalda

Donald poświęcał mnóstwo czasu na poszukiwanie tego, co lubił nazywać mocnymi wrażeniami. Zdobył już szczyt McKinley, pokonał kajakiem przełom rzeki Kolorado, brał udział w wyścigach samochodowych i kierował łodzią z napędem odrzutowym, nie mając wielkiego pojęcia o łodziach. Wiele razy narażał się na kalectwo, a nawet ryzykował życie. Ciągle szukał nowych przygód. Pociągały go akrobacje spadochronowe, a także rejs żaglówką przez Atlantyk. Z zachowania Donalda łatwo było poznać, że jest przekonany o swoich licznych umiejętnościach. W przeciwieństwie do kontaktów zawodowych jego prywatne znajomości były raczej ograniczone. Uważał, że nie potrzebuje na nikogo liczyć. Gdy postanawiał coś zrobić, to już prawie nieodwołalnie, niezależnie od tego, ile czasu i trudu miało go to kosztować. Rzadko rezygnował, choć czasami byłoby lepiej, gdyby się rozmyślił.

Rycina 3.3

Nastawienie i dostępność

W drugim z eksperymentów poproszono uczestników o przeczytanie fragmentu tekstu o Donaldzie i wyrażenie swojej opinii o tym człowieku. W pierwszym badaniu niektórzy uczestnicy mieli zapamiętywać słowa, które można wykorzystać w negatywnej opinii o Donaldzie (np. lekkomyślny, zarozumiały), inni zaś zapamiętywali słowa, które można wykorzystać, formułując pozytywną opinię o tej samej osobie (np. śmiały, pewny siebie). Jak widać z wykresu, ci, którzy zapamiętywali negatywne określenia, mieli znacznie gorsze wyobrażenie o Donaldzie niż ci. którzy zapamiętywali określenia pozytywne.

(Według Higgins. Rholcs, Jones. 1977)

pretować pozytywnie lub negatywnie, na przykład kierowanie łodzią bez niezbędnych umiejętności albo zamiar żeglugi przez Atlantyk. Można tym działaniom nadać pozytywny wydźwięk, podziwiając śmiałość Donalda, lecz można im również nadać wydźwięk negatywny, uznając, że Donald jest lekkomyślny.

Jak uczestnicy eksperymentu interpretowali zachowanie Donalda? Zgodnie z oczekiwaniami zależało to od wzbudzenia schematu i dostępności cech pozytywnych bądź negatywnych. W pierwszym badaniu podzielono uczestników na dwie grupy i polecono im zapamiętać różne słowa. Osoby, które najpierw zapamiętywały takie określenia, jak śmiały, pewny siebie, tiezależny i wytrwały, wyrażały później przychylną ipinię o Donaldzie, widząc w nim sympatycznego złowieka, który lubi nowe wyzwania. Osoby, które lajpierw zapamiętywały słowa: lekkomyślny, zarozumiały, samowolny i uparty, wyrażały krytyczną opinię > Donaldzie, widząc w nim pyszałka, który bez potrze-•y naraża się na niebezpieczeństwo.

Na wyobrażenia o Donaldzie wpływało jednak nie yiko samo zapamiętywanie pozytywnych i negatyw-ych określeń. W innej wersji eksperymentu uczestnicy apamiętywali słowa, które również miały znaczenie ozytywne bądź negatywne, na przykład: miły i nie-rzeczny. Jednak te cechy nie oddziaływały na wyobraźnia o Donaldzie, ponieważ były to słowa nienadające ę do opisu jego zachowania. Myśli, które wzbudzają rhemat wpływający na nasz obraz świata społecznego, mszą więc być zarazem dostępne i przydatne.

Wzbudzanie schematu jest dobrym przykładem myślenia automatycznego, ponieważ następuje szybko, mimowolnie i nieświadomie. Oceniając innych, na ogół nie uświadamiamy sobie stosowania pojęć lub schematów, o których myśleliśmy wcześniej. Okazuje się, że wzbudzenie schematu działa nawet wtedy, gdy słowa migają zbyt szybko, aby można je było świadomie rozpoznać. John Bargli i Paula Pietromonaco (1982) wyświetlali na monitorze komputera słowa związane z wrogością (np.: wrogi, nieuprzejmy) lub słowa neutralne (np.: woda, pomiędzy) tak szybko, że widoczny był tylko błysk światła. Następnie uczestnicy eksperymentu czytałi fragment opisujący zachowanie, które można było zinterpretować jako wrogość (np. „Sprzedawca zapukał do drzwi, lecz Donald go nie wpuścił”). Podobnie jak w eksperymencie Higgin-sa i współpracowników (1977) postępowanie Donalda interpretowano w kategoriach zgodnych ze wzbudzonym schematem. W tym wypadku osoby, które widziały słowa oznaczające wrogość, w większym stopniu przypisywały tę cechę Donaldowi niż osoby, które widziały słowa neutralne. Co ciekawe, działo się tak również wtedy, gdy uczestnicy badania nawet nie wiedzieli, że patrzyli na jakieś słowa. Potwierdza to pogląd, że wzbudzanie schematu jest automatyczne i nieświadome. Badanie Bargha i Pietromonaco nawiązuje do zjawiska wpływów podprogowych i pytania, czy możliwe jest oddziaływanie na przekonania i postawy za pomocą przekazów, które nie są spostrzegane świadomie. Będziemy o tym mówić w rozdziale 7.