CCF20111229028

32

w codziennej rzeczywistości, od surowego i monotonnego, dwuwymiarowego świata konieczności, przenosząc ich do trójwymiarowego świata możliwości (Miller, 1974). Otwiera to perspektywę do badania istotnego problemu związków między fantazją, zabawą a rozwojem poznawczym. Można bowiem przyjąć, że w dzieciństwie — w odpowiednich warunkach — kształtują się zdolności i umiejętności, oparte właśnie na wyobraźni i aktywności ludycznej, które pozwolą następnie człowiekowi poznać świat symboli kulturowych.

Na poznawcze funkcje zabawy, a w szczególności na jej polisymbolizm, to jest używanie różnych kategorii symboli: ruchowych, przedmiotowych (np. rekwizytów w zabawach tematycznych) i werbalnych, zwraca uwagę Maria Tyszkowa (1988). Ujmuje ona zjawisko zabawy jako jeden z przejawów indywidualnego rozwoju psychicznego; rozwój ten zaś polega w istocie rzeczy na procesie strukturacji i restru-kturacji doświadczenia. „Zabawa — zdaniem autorki — stanowi właśnie tę formę działalności dziecka, dzięki której może ono, odtwarzając i przetwarzając treść swych doświadczeń w świecie realnym, przeżywać je na nowo i opracowywać celem włączenia w organizujące się struktury symboliczne właściwe dla aktywności wewnątrzpsychicznej” (1988, s. 48).

Zabawę, zwłaszcza tematyczną, traktuje Tyszkowa ponadto jako swoistą formę autokomunikacji. Dziecko, wykonując określone czynności ruchowe i słowne, „przepowiada”, czyli komunikuje sobie samemu informacje w granicach przyjętej konwencji ludycznej i umownej sytuacji. Autokomunikacja jest nie tylko objawem egocentryzmu dziecięcego (mówienie do siebie), lecz także stanowi jakby dialog, w którym dziecko odtwarza i ujawnia na zewnątrz treść własnych doświadczeń, pochodzących z interakcji z innymi ludźmi.

Ogólna charakterystyka zabawy

Podsumowując przedstawione powyżej poglądy na zabawę, można wyodrębnić następujące jej charakterystyczne cechy:

*    Zabawa jest rodzajem zachowania się motywowanego wewnętrznie, co odróżnia ją od zależnych od popędów zachowań konsumacyjnych lub powiązanych z nimi zachowań instrumentalnych, jak również od zachowań realizujących cele zewnętrzne, na przykład pod naciskiem społecznym. Podłożem wzbudzania wewnętrznej motywacji do bawienia się może być bądź to rozbieżność między napływającymi ze świata informacjami a zdolnością organizmu do ich przetwarzania, skłaniająca jednostkę do powrotu do stanu równowagi, bądź też redukcja napięcia nerwowego (pobudzenia), jakie daje opanowanie przedmiotów w działaniu lub ćwiczenie funkcji i sprawności.

*    Przewaga w zabawach dzieci procesów asymilacji nad procesami akomodacji, co sugerował Piaget (1946). implikuje zwracanie uwagi bawiącego się dziecka raczej na środki i sposoby działania niż na osiągnięcie określonego celu. Cel ten jest zresztą równoznaczny z intencją samego dziecka, a nie narzucony z zewnątrz, co sprawia, że zabawa jest czynnością spontaniczną. Dziecko może na przykład porzucić pierwotny pomysł wybudowania domu z klocków, gdy ich kształt i sposób zestawiania podsuną mu możliwość skonstruowania fortecy z wieżyczkami. Powszechność dominacji środków nad celami nie dotyczy jednak wszystkich zabaw dziecięcych. Większe znaczenie w zakresie tej cechy ma prawdopodobnie możliwość odróżniania zabawy od zachowań nastawionych wyłącznie na dojście do celu jak najkrótszą droga i w jak