CCF20100225002

32 Urszula Żydek-Bednarczuk

że manipulację i strategię dość trudno oddzielić, stąd proponuję kategorię stopnia i pewne kontinuum między tymi pojęciami. W analizie talk show uwzględniam:

-    poziom konwersacji,

-    typ wypowiedzi.

Na poziomie konwersacji badam sposób rozwijania tematu, przechodzenia od tematu do tematu (pauzy, przerwania, zgoda lub negacja). Odgrywane role komunikacyjne obejmują: kwestionowanie, odpowiadanie, dowodzenie czegoś, potwierdzenie, zgoda // niezgoda, decydowanie o czymś. Poziom wypowiedzi jest charakteryzowany przez kategorie gramatyczne określające czas i przestrzeń (zaimki, przysłówki, przymiotniki). Obecność uczestników programu charakteryzują: elokucje - zaimki osobowe wskazujące na 1. osobę: ja, my, apele, wykorzystujące 2. osobę: ty, wy i delokucję, zawierającą zaimki w 3. osobie: on, ona, ono, oni, one. (Wilk 2000, s. 86). W analizie zwracam również uwagę na kategorie uczestników (Calsami-glia, Cots, Lorda 1995):

-    postacie objaśniające lub stwierdzające - ich wypowiedzi wprowadzają temat, charakteryzują i opisują zdarzenia, które są tematem programu;

-    postacie objaśniające i argumentujące, które organizują wypowiedz: wokół przyczyn i skutków omawianych zdarzeń, koncentrując się na oso bistych doświadczeniach;

-    postacie narracyjno-opisowe, które opowiadają zdarzenia lub opisują wypadki.

Opisywany model uwzględniał będzie punkty węzłowe, takie, które Fo ucault (1977) określa mianem zdarzenia dyskursywnego.

Strategie językowe podejmowane w talk show nie przebiegają swobod nie, ale są uwarunkowane przez instytucjonalny charakter samej telewizj i programu: „talk show nie ma nic wspólnego ze spontanicznością - wiedz; z zakresu produkcji nie pozostawia w tym względzie żadnych wątpliwości” (Godzić 1999, s. 10). Te instytucjonalne uwarunkowania należy postrzegał jako poważne argumenty przemawiające za traktowaniem strategii werbalnych w talk show jako specyficznego rodzaju pomieszania strategii z manipulacją.

Zastanówmy się jeszcze nad pojęciem manipulacji.

Dyskusja nad znaczeniem pojęcia manipulacja trwa już od wielu lat. Przyjrzyjmy się szeregu definicjom i spróbujmy wydzielić najważniejsze elementy, składające się na znaczenie tego słowa. Manipulacja językowa to

|Nkit' ukształtowanie wypowiedzi przez nadawcę, które służy przekonaniu odliiorcy do czegoś, co może być dla niego niekorzystne, a jest pożądane t punktu widzenia nadawcy. Ze względu na nieuczciwe, najczęściej ukryte llllrncje nadawcy leżące u podstaw manipulacji językowej, jest ona ocenia-im negatywnie. Manipulacja ujawnia się w takich dziedzinach życia, jak: media, reklama, polityka, gospodarka (Lay 1990, s. 17-22). Za przeciwieństwo manipulacji językowej uznaje się niekiedy perswazję językowa m/,umiana jako przekonywanie do czegoś odbiorcy przez nadawcę, który lita wobec niego uczciwe zamiary.

L■Cl£lVLć¥ IM.

Uxc/'C

Jądrem znaczeniowym staje się więc element aksjologiczny - nieuczciwość w manipulacji wobec uczciwości w perswazji. J. Puzynina (1992) ilt liniuje manipulację uwzględniając jej cechy. Manipulacja - bywa zazwyczaj ukryta i niejednokrotnie bardzo finezyjna. To wyszukana forma zniewalania. Znaczenie potoczne dotyczy nieuczciwych posunięć, machinacji, • irinnych interesów. W wyrażeniach występuje: manipulować czymś, kimś ale też w stronie biernej być manipulowanym; w znaczeniach metaforycznych: manipulacja ludźmi, manipulacja pieniędzmi, manipulacja cenami. Wynika z tego, że mamy do czynienia z operowaniem przedmiotem oraz nieuczciwym poczynaniem w stosunku do kogoś. W języku niemieckim manipulacja dotyczy sterowania opinia publiczna i narzucania jej określonemu punktu widzenia. Niemcy wydzielają manipulację językowa i manipula-i ję za pomocą środków masowego przekazu. Głównie zwracają uwagę na techniki manipulacyjne wykorzystywane w polityce, życiu społecznym i re-llgii (Ley 1991, s. 70-160). Czesi hasło manipulacja wiaża z obejmowaniem, wpływaniem, kierowaniem czyimiś działaniami według woli, np. innych ludzi (za: Puzynina 1992). Prototypowa manipulacja dotyczy bądź płaszczyzny systemu językowego i opisywana powinna być na poziomie kodu i drugi typ, który nas interesuje, to manipulacja tekstem, czyli poszukiwanie technik i środków językowych zastosowanych w tekstach. Agen-sem manipulowanym staje się człowiek, ugrupowanie polityczne, instytucja, media. Rezultatem mogą być czynne zachowania, czasem działania językowe manipulowanego. Manipulacja jest działaniem na podświadomość i świadomość, ale rezultat to kształtowanie określonej postawy, na jakiej zależy manipulującemu (Puzynina 1992: s. 210). Manipulacja jest formą działania na postawy i zachowania ludzi, które ktoś podejmuje w swojjji czyimś imieniu (bez wiedzy manipulowanych). Warunkiem koniecznym ma-nipulacji jest: