CCF20100225003

34 Urszula Żydek-Bednarczuk

-    ukrywanie intencji i posługiwanie się wybranymi środkami językowymi oraz odpowiednimi technikami,

-    traktowanie działań językowych wybranych osób do realizacji własnych celów, np. zawartych w scenariuszu audycji telewizyjnej,

-    wykorzystanie działań do przekonania i pozyskania osób, np. w kampanii politycznej, reklamie czy talk show.

Jak wynika z cech koniecznych i wystarczających, manipulacja nie jest tworem jednolitym, tylko wariantywnym. W rezultacie nie do końca zgadzam się z definicją J. Puzyniny, która pisze:

X manipuluje Y-kiem = oddziałuje na Y-ka w taki sposób, aby Y poprzez swoją postawę i/lub zachowanie byl narzędziem realizacji jakiś celów X-a. X działa bez użycia przemocy, ale tak, że Y nie wie, jaki jest cel działań X-a. Nadawca ocenia działanie X-a jako niemoralne (Puzynina 1992, s. 214).

Nie mogę zgodzić się z ostatnim zdaniem definicji, nie zawsze bowiem działania te oceniamy jako niemoralne. Nie bez znaczenia jest podmiot manipulowany, przestrzeń i czas, w jakiej on się znajduje, jak i cel manipulującego. Pozostawiam jednak aksjologiczną stronę zagadnienia nierozstrzygniętą.

W analizie ograniczę się do poszukiwania manipulacji w tekstach realizowanych w przestrzeni telewizyjnej w ramach programu talk show. Wśród technik manipulacyjnych wydzielam: demagogię, wykorzystywanie argumentacji nieuczciwej, np. w reklamie, techniki argumentacji jednostronnej, naciski, urabianie kogoś, nakazywanie, polecanie, namawianie i inne. Ponieważ interesuje mnie manipulacja w tekstach, to właśnie wykorzystane środki językowe i struktury gramatyczne umożliwiają wywieranie wpływu na odbiorcę. Należą tu paralelizmy, metafory i metonimie, porównania, peryfrazy. Wśród środków leksykalnych wyróżniam: słowa wieloznaczne, słowa o znaczeniu ogólnym, słowa nieostre znaczeniowo, słownictwo ekspresy wne z wykorzystaniem przenośni zawartych w polu semantycznym: sport, teatr, wojna oraz zapożyczonych z języka potocznego. Zwracam również uwagę na „stylizowanie tekstów potocznymi wtrętami wyrazowymi służącymi powszechnej manipulacji w mediach” (Lubaś 2000, s. 90). Dodatkowymi środkami są: zdania z wykładnikami sądu: niewątpliwie, bez wątpienia, oczywiście, jasne.

Ostatnią z wybranych definicji manipulacji jest definicja zaproponowana przez J. Bralczyka (1999). Zwracają uwagę na jej treść A. M. Lewicki i I’ Nowak (2000). Wykorzystuje ona elementy sytuacji komunikacyjnej I określa ja jako „nieetyczne wykorzystywanie przewagi nadawcy do insi rumentalnego lub przedmiotowego traktowania odbiorców (Bralczyk 1999, I, 218-227; Lewicki, Nowak 2000, s. 34).

Analiza materiału

Do analizy wykorzystano tłumaczenie fragmentów programu z Ophrah Winfrey Show (Wilk 2000, s. 89-94). Wykorzystując procedury analityczne poziomu werbalnego, zbadano zastosowane strategie językowe i manipulację w programie talk show.

I >o studia wchodzi Ophrah - gospodyni programu. Entuzjastyczne powitanie

publiczności. Ophrah wita się z wybranymi Ophrah: Cześć, cześć, cześć! Siadajcie!

osobami siedzącymi na sali. Dużo podniesionych rąk

Porozmawiajmy dziś o pieniądzach. Kto z nas wydaje więcej pieniędzy, niż zarabia?

Ophrah: Dlaczego to robicie? Z jakiegoś szczególnego powodu? Zadłużasz się, żeby kupować kapelusze? Dlaczego wydajesz więcej, niż zarabiasz? Dlaczego?

Ophrah zwraca się do dziewczyny    Ophrah: Wstań dziewczyno w zielonej

na widowni    bluzce. Kupiłaś ja specjalnie na dzisiaj?

Dziewczyna: Mam powiedzieć prawdę? Ophrah: Kupiłaś ja specjalnie? Dziewczyna: Tak.

Ophrah: Przydała ci się!

Dziewczyna: To jedyny sposób, żeby zdobyć pieniądze, zwłaszcza w college’u. Można kupować na kredyt.

Ophrah: Więc wydajesz więcej niż masz? A kiedy przychodzi rachunek, masz to okropne uczucie?

Dziewczyna: Chce mi się płakać! Zastanawiam się, dlaczego to zrobiłam? Ophrah: I wiesz dlaczego?

Dziewczyna: Tak

Ophrah: Większość naszych dzisiejszych gości to ludzie poniżej 21 roku życia.