CCF20100225005

38    Urszula Żydek-Bednarczuk

przez Ophrah kończą się niepowodzeniem. Przede wszystkim role główną odgrywa funkcja fatyczna (znaki niewerbalne potwierdzają ją). Werbalnie uczestnicy spotkania potwierdzają stwierdzenia gospodyni. Podporządkowują się stosowanym przez Ophrah strategiom językowym. Ale w pewnym momencie strategie językowe stosowane przez gospodynię programu przechodzą w manipulacje. Dotyczą one Kenyany, która nie poddaje się grze Ophrah i ma swoje zdanie. Uzasadnia je, stosując różne argumentacje. Nie zgadza się również z zaproszonym ekspertem i zostaje arbitralnie wyłączona z dyskusji, bez prawa zabierania głosu (Wilk 2000, s. 93). Innymi słowy - nie poddaje się: najpierw strategiom, a potem - jednak manipulacjom -i w rezultacie dziewczyna zostaje ukarana (nie dopuszcza się jej do głosu).

W wypadku programu talk show widzimy wyraźnie, że reguły przyjmowania głosu są unieważnione. To Ophrah decyduje - kto ma mówić. Mówi tylko ten, który w warstwie werbalnej wypełnia jej scenariusz i jej strategie. Z ról językowych realizują się tylko trzy: ODPOWIADANIE, STWIERDZENIA I ZGODA. Apel i elokucja są wykorzystywane na poziomie wypowiedzi. Warto zwrócić uwagę na formę rozkaźnikową: wstań, powiedz, częste powtórzenia: wziąć na kredyt, wydajesz więcej niż masz... . Uwiarygodnienie głównej linii rozumowania następuje w postaci wypowiedzi eksperta, który dokładnie powtarza to, co Ophrah. W programie mamy więc postacie, które objaśniają, potwierdzają, ale nie stosują żadnej argumentacji i perswazji. Gdzie jest więc manipulacja? Widziałabym ją w realizacji działań językowych Ophrah i eksperta realizujących tylko jeden cel i ocenę - nie wolno nadużywać płacenia kartą kredytową i nie wolno robić długów. Nie ma jednak spojrzenia na problem z innej strony, tak jak to proponuje Ken-yana. Wyłącza się tę osobę z audycji. Scenariusz talk show pomyślany jest jako wykorzystanie działań do przekonania i pozyskania osób. Oczywiście cel jest zaszczytny, ale w trakcie audycji uwidoczniły się problemy psychologiczne i społeczne osób z długami. Jak im pomóc, co zrobić - tego nie uwzględniono. Manipulacja spowodowała oceny z podziałem na „białe i czarne”. I to było głównym zamierzeniem realizatorów. Zastosowane techniki manipulacyjne mieszają się ze strategiami językowymi i pozajęzykowymi. Trudno tu ustalić granicę, kiedy kończy się strategia, a zaczyna manipulacja.

< luinges in Comniunicative Behaviours and the Problem of Strategy and

Manipulation

Summary

DtC object of the analysis is to scek the effects of discourse strategy and manipula-ilim in the talk show television programmes. The participants in the talk show use lan-

.....igr and act through language. The behaviours of the speaker and the recipient on TV

pnHtriimmes determine not only communication but also navigation, that is steering < 'iimnunication towards such elements as are the most desirable on the show.

('lianges in communicative behaviours determined by television space create large MKtin for manipulation, a distinct boundary between a verbal strategy employed by the priiker (sender) and manipulation being difficult to establish. We can rather speak iImtut the degree of manipulation, with verbal strategies being a possible constituent of

.....nipulations but not always eausing them. The paper reviews definitions of manipula-

ilun and establishes that the necessary condition for manipulation is: to hide intentions iiiiI use selected linguistic means and appropriate techniques, treat verbal behaviours of «i'lrcted persons to implement one’s own ends, e.g. those included in the screenplay of i ielevision programme, to make use of verbal behaviour to convince and win support I nlher people, e.g. in a political campaign, TV commercial or a talk show. Manipula-iinn is not a uniform formation but a variant one. The analysis proved that manipulation In u laik show programme produced black-and-white evaluations. That was exactly what i In' programme producers intended. The manipulation techniąues employed are mixed willi linguistic and non-linguistic strategies, therefore it is difficult to establish a border-lliif between where a strategy ends and manipulation begins.

Literatura

llmiman Z. (1994): Dwa szkice o moralności ponowoczesnej, Warszawa.

Ilmlczyk J. (1999): O językowych zwyczajach polskiej reklamy, [w:] W. Pisarek (red.), Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie stuleci, Warszawa.

Illlliler K. (1982): Sprachtheorie, Stuttgart. (Przedruk wydania z 1934 r.)

I ulsamiglia H., Cots J. M., Lorda C. (1995): Communicative Strategies and Socio-Cultural Identities in Talk Shows, Pragmatics: Quarterly Publication of the International Pragmatics Association, vol. 5, nr 3.

Inucault M. (1977): Archeologia wiedzy. Warszawa.

(lodzie W. (1999): Polski „talk" i amerykański „show", [w:] tegoż. Telewizja jako kultura, Kraków.

(iiilich E., Raible W. (1977): Linguistisclie Textmodelle, Grundlagen und Mdglichkei-len, Munchen.

lukobson R. (1989): W poszukiwaniu istoty języka, M. R. Mayneowa (red.), cz. 2, Warszawa.

I angham D. (1994): The Common Place MOO. Orality and Literacy in Virtual Reality, http: //metalab. unc.edu/cmc/mag/1994/jul/moo. html