Manipulacja w języku

40 Urszula Żydek-Bednnrczuk

Ley R. (1991): Manipulation durcli die Sprache. Rhetorik, Dialeklik wid Fovensik in Industrie, Politik und Verwaltung, wyd. 2, Frankfurt-Bcrlin.

Lewicki A. M., Nowak P. (2000): Manipulacja językowa w mediach, [w:] J. Bralczyk, K. Mosiolek-Klosińska (red.), Język w mediach masowych, Warszawa.

Lubaś W. (2000): Slownicnvo potoczne w mediach, [w:] J. Bralczyk, K. Mosiolek-Klosińska (red.), Język w mediach masowych. Warszawa.

Puzynina J. (1992): Język wartości, Warszawa.

Wilk E. (2000): N@wigacje słowa. Strategie werbalne w przekazach audiowizualnych, Kraków.

u

fWniputn cjr

pod r(d.

Jacek Warchala

Katowice

id dYK(/

KfifiYJ fi do ds jć( ^A/ouą (<■

Horyzonty manipulacji: perswazja, manipulacja, interpretacja

Jeśli spojrzymy na mówienie jak na działanie o charakterze komunikacyjnym zdeterminowane teleologicznie, a zatem od strony spełnianych intencji i realizowanych celów, to szczególnie ważne okaże się zagadnienie perswazji jako drogi do wypełniania założonych celów i manipulacji - realizowania celów za wszelka cenę. Wydaje siq, że perswazja, której natura jest pragmalingwistyczna, wiązana być powinna z działaniami komunikacyjnymi sensu slricto, a więc działaniami nastawionymi na koordynację i porozumienie. W tym sensie perswazja jest mechanizmem koniecznie towarzyszącym komunikowaniu. O manipulacji, której natura jest psychologiczna, możemy mówić wówczas, gdy potrafimy dostrzec cele strategiczne uczestnika (uczestników) komunikacji. Różnicę między perswazją a manipulacją chciałbym ująć w kilku opozycjach, mając jednak świadomość, że granice mogą być nieostre, a obie kategorie mają charakter kategorii rozmytych. Tak więc, biorąc pod uwagę wszystkie zastrzeżenia, perswazja zakłada jawność, manipulacja jest niejawna; perswazja dąży do nietrywialności sądów, manipulacja zakłada trywialność sądów, zapewniającą minimum refleksyjności ze strony odbiorcy.

A zatem perswazja jest jawnym kontraktem, manipulacja - „pracuje na czarno".

Człowiek współczesny zdaje sobie sprawę z rozlicznych zagrożeń. Do tych zagrożeń (których długiej listy nic trzeba tu wymieniać, jako że są one na co dzień obecne w naszym życiu psychicznym) należą między innymi - ludzka przemoc i manipulacja. Zarówno w wypadku przemocy, jak i manipulacji człowiek traktowany jest przedmiotowo: pozbawia się go właściwej mu godności, w brutalny lub podstępny sposób wpływa na jego decyzje. Człowiek usiłuje bronić swojej podmiotowości, swobody kształtowania własnych postaw i podejmowania działań według własnego uznania. Bronią się poszczególni ludzie i całe grupy społeczne, nawet cale społeczeństwa.

Przemoc jest groźna, ale przynajmniej łatwo rozpoznawalna. Manipulacja - bywa zazwyczaj ukrytą, niejednokrotnie bardzo finezyjną, wyszukaną formą zniewalania. Często późno zauważamy jej istnienie, czasem w ogóle nie zdajemy sobie z niej sprawy. Dlatc-