DSC00080 2

wanle mniej przykładów kobiet niż mężczyzn, Powodem takiego tUnu rzeczy nie jest jednak brak predyspozycji lub wytrwaloici kobiet, alt rozmaite uwarunkowania społeczno-kulturowe utrudniające kobietom autonomiczny rozwój duchowy. Jak przekonują nas autorki śledzące współczesny wzrost feministycznej duchowości, to wialnie kobieta zna-tury wykazuje większe potrzeby i wrażliwość religijną, lecz dominujące przez ostatnie dwa tysiąclecia zmaskulinizowane formy retigijnoid po-zbawiły ją swobody wyrażania i zaspokajania owych potrzeb.

Czy jednak ta nowa teoria doświadczenia mistycznego, wypierająca jeden - uniwersalny czy też androcentryczny - esencjalizm drugim -gynocentrycznym, przybliża nas do sformułowania zadowalającej, nie-relatywnej definicji pojęcia .mistycyzmu'? Wydaje się, iż wciąż pozostajemy w dawno wyżłobionych koleinach dyskursu antagonizującego i wartościującego różne przykłady doświadczeń mistycznych. Warto, jak sądzę, zastanowić się, czy koniecznie musimy trzymać się utartych schematów metodologicznych, które zmierzają do wzajemnego wykluczenia się: empiryzm vs. esencjalizm, esencjalizm maskulinistyczny vj. esencjalizm feministyczny. Pamiętajmy, iż cechą znamienną tego szczególnego doświadczenia jest uchylenie wszelkich dystynkcji, także poczucia plciowości. I tak np. w jodze Patańdzalego, zanim dojdzie do głębokiej mistycznej transformacji, osobowość praktykującego musi ulec rozmyciu czy też powściągnięciu (iiiroiifu), a wraz z nią tożsamość płciowa”; w buddyzmie mówi się o konieczności doświadczenia bez-jażniowej czy też nie-substancjalnej natury rzeczywistości" oraz pustki (śunyala), czyli nietrwaloici wszelkich jakości; chrześcijański mistyk jan Tauler nawołuje do całkowitego ogołocenia (Gelassenfieit), zerwania z wszelkimi przy-wiązaniami¹¹, zaś Alonso de Madrit zapewnia, iż warunkiem postępu duchowego i osiągnięcia unio myslica jest .zaparcie się samego siebie""; podobnie muzułmańska mistyczka Rabi‘a al-Adawijja zachęca do unicestwienia flinu) własnego .ja" i zespolenia się z Boskim Umiłowanym". ¹

Definicja ponad podziałami '¹ TO

i

Próbf wyrwania się z kleszczy owych binarnych przedwsiawieA _w zdaniach nad mistycyzmem podjęli min, Denise L i John I Carmo-dy. Zaproponowali oni roboczą charakterystykę doświadczenia mistycz-ncgo, która pozwala na zachowanie uniwersalności samego pojęcia przy jednoczesnym uwzględnieniu różnorodności i swoistości poszczególnych jego egzemplihkacji. Doświadczeniem mistycznym nazywane jest .bezpośrednie doświadczenie rzeczywistości ostatecznej'¹¹. Przy czym „rzeczywistość ostateczna' oznaczać może zarówno chrześcijańskiego Boga osobowego, chińskie Tao, hinduskiego brahmana czy leż jażli, jak i buddyjską bezosobową nirwanę - słowem, to, co nieuwarunkowane, niezależne od czegokolwiek innego, samoistne i najcenniejsze z punktu widzenia osoby doświadczającej. Określenie .doświadczenie bezpośrednie¹ oznacza natomiast uświadomienie sobie owej - jakkolwiek pojętej - „rzeczywistości ostatecznej' i bezpośrednie obcowanie bądź utożsamienie się z nią, czy leż wzniesienie się ku niej i bycie przez nią przemienionym. Wreszcie sam epitet .bezpośrednie¹ - przez wielu badaczy traktowany bardzo sceptycznie - oznacza prewerbalny aspekt doświadczenia, opisywany często jako doznanie światłości, ciepła, pełnego wglądu, jedności iub błogości, harmonii i spokoju.

Kiedy ową roboczą definicję odnosimy do konkretnego przykładu, każdorazowo ulega ona rozwinięciu i doprecyzowaniu w kierunku wyznaczanym swoistymi cechami danego doświadczenia mistycznego.

A zatem mistycyzm kobiecy, z jednej strony, nie może być już traktowany jako kopia, naśladownictwo niedościgłego wzorca męskiego doświadczenia (pytanie: czy religia jest dobra dla kobiet? - uznać należy za dawno skompromitowane), ale z drugiej strony, nie powinien być leż uznawany za prymarną, pierwotną względem męskiej, żeiisko-macie-rzyńską posłać doświadczenia mistycznego. O jego istocie stanowi bowiem to, iż dzięki niemu człowiek Iranscenduje wszelkie uwarunkowania, nieusuwalne dla innego rodzaju doświadczeń,

Zadania dla gender studies

yi

Mimo iż wyraźne akcentowanie perspektywy pk\ nie na wiele zdaje się w ustalaniu definicji rozważanego przez nas pojęcia, błędem byłoby lekceważenie jej przy okazji szerszej analizy mistycyzmu. Uwzględnienie kulturowego wymiaru płriowośd przynieść może wielkie pożytki przy badaniu drogi, którą musi przebyć mistyk Imistyfzka, aby osiągnąć stan niezróinicowania. Itadto w optyce Hg Warów-

IW

w

■Kfl

Ul

1

fot PiUńdali, logwiliy (U7-5I; 1II-31 in.) |w;| Wujriu jtp irJyjtłt, tłum. i opne. L Cyboran, Warszawa, 1966.

ⁿ Doktryna pustki (tin/iii) wyrasta z pierwotnego założenia o nietrwalołci świata (anif-Ijtts) oraz niesubstancalnej jego naturze (iwlwin); por. np. Tfcr Dfamjpitk The Buddka'$ hth of Widom (277-279), tłum. Vtn Acharya Buddharakkhita, śri Lanka-Kandy, 198$.

^u Por.), Tauler, faun, tłum. i oprać. W, Szymona, Poznań, 1985; oraz). Misiurek, .Zloty okres’ ititmitcbtj mistyki, Lublin, 1992, s. 41-55.

¹¹ for, S Gryga, Zloty wek mistyki hiymfaj, Kraków, 1987, s. 70-89.

¹¹ fot M. Smith, Ritoi Ilu Myslic, Cambridge, 1984; oraz MA Sells, Rafei Maiitijja, |w;| Wielcy mytikide WMu, opr. I.P McCrtal, tłum. L Łomnicka i I, Kałużyńska, Warszawa, 1997, s. 553-557.

Dl Cimiody i l T Cimiody, Mpticim..., op dt., 1M-M in.