CCF20091123017

Chcemy tu jednak również zwrócić uwagę i na inne mniej ewidentne sprawy niż w przytoczonym przykładzie. Tak np. W pewnym kwestionariuszu, w pięciu kolejno po sobie występujących pytaniach, używało się określenia "powodzenia w życiu", a w szóstym - autor przeszedł na wyrażenie "sukces w życiu", który oznaczał dla niego to samo co poprzednio stosowane "powodzenie w życiu", W innym przypadku, w dwóch pytaniach znajdujących się obok siebie, dla oznaczenia w rozumieniu badacza tego samego zjawiska, raz używało się terminu "konflikt", a drugi raz - "niezgodność interesów", W badaniach, w których respondentami byli robotnicy, w całym kwestionariuszu we wszystkich pytaniach autor stosował przemiennie wyrażenia: "robotnicy”, "klasa robotnicza" i "pracownicy fizyczni". Trudno się więc było domyśleć czy wszystkie te terminy oznaczają dla badacza to samo, a wprowadził je tylko ze względów stylistycznych, czy też każdy z nich ma inną treść. Ze względu na brak jasno sformułowanego pytania problemowego i poszukiwanej informacji, nie można się było również zorientować czy stosowane przez innego autora w różnych pytaniach w całym kwestionariuszu takie określenia, jak "uczestnictwo w życiu społecznym”, "udział w życiu społecznym", "działalność społeczno-polityczna", "aktywizacja społeczno-polityczno-zawodowa" oraz "działalność społeczna", oznaczają różne rzeczy, czy też -zdaniem badacza - określają jedno i to samo zjawisko.

Inny przykład. Jeśli np. w jednym z pytań danego kwestionariusza wprowadziło się podział na takie - cytuję - "grupy społeczne występują-ce w zakładzie", jak: "inżynierowie" oraz "dyrekcja i pracownicy aparatu", to w następnych pytaniach tego samego bloku, w których proszono respondentów o ocenę tych poszczególnych grup z różnych punktów widzę-

nia - nie można niektórych z nich pomijać* a wprowadzać inne., W omawia-

*

nym przypadku, badacz w kolejnych pytaniach z tego bloku pominął grupę "inżynierowie", wprowadził nową grupę: "kierownicy Wydziałów i zmian", a grupę - "dyrekcja i pracownicy aparatu" rozbił na dwie odrębne.

Również i w badaniach na temat sposobów spędzania wolnego czasu w konkretnym miesiącu, nie należało kontynuować całej serii poszczególnych pytań dotyczących tego zagadnienia stosując różne czasy i formę. Np.

"Czy chodzi P. do kina? ", "Czy czyta P, książki? ", "Czy był P. w teatrze? ", Czy ma P. zamiar dokształcać się? ", "Chodzenie do muezów? ", "Hobby? " itp.    _v

Takie mieszanie terminów, form, czasów, określeń itd. w poszczególnych pytaniach jednego kwestionariusza, a zwłaszcza w określonych blokach tematycznych, bardzo utrudnia zrozumienie tych pytań przez respondenta. W rezultacie otrzymuje się odpowiedzi nieistotne lub nietrafne. Co więcej, niestaranne przygotowanie kwestionariusza pod tym względem, stwarza również duże kłopoty ankieterom. Należy pamiętać, iż według zasad zawartych w podręcznikach dla ankieterów, ci ostatni uczestnicząc w badaniach prowadzonych techniką standardowego wywiadu kwestionariuszowego;    ^a_^ej_    i-__ł**Li^e_

ułożył badacz. Jeśli zaś pytania te, jak w przytoczonych przykładach, są tak różnorodnie i niejasno skomponowane, ankieterzy zaczynają je zmieniać i to każdy po swojemu. Powstaje więc niebezpieczeństwo wpływu ankieterskiego, o którym była już mowa w rozdziale I /część 2/.

Rozpatrzmy teraz jeszcze inne sprawy związane z koniecznością zachowania porządku i przynajmniej w najogólniejszym zakresie, standaryzacji formy wszystkich pytań w danym kwestionariuszu. Po pierwsze, pisaliśmy już zresztą o tym przy-okazji omawiania wad strukturalnych,

każde pytanie kwestionariuszowe powinno być redagowane w formie py-

-------------------------------------------------- -------------------------......1

tania i zawsze zakończone znakiem zapytania.

Po drugie-wartotu ttkże przypomnieć inną powszechnie znaną regułę dotyczącą sprawy zadawania pytań zamkniętych przez ankietera w przypadku, kiedy na końcu kafeterii znajdują się takie określenia, jak: "trudno powiedzieć", "nie zastanawiałem się" czy "nie mam zdania". Istnieje zasada, że określeń tych ankieterzy nie odczytują respondentom. Aby zasada 1 taTjyła przez ankietujących przestrzegana, w instrukcji ogólnej zawsze j powinno znaleźć się przypomnienie, że każde pytanie odczytuje się tylko do znaku zapytania. Natomiast badacz musi się postarać, aby pytanie było we właściwy sposób zredagowane i odpowiednio wydrukowane w kwestionariuszu wywiadu. Oto przykład dobrze, pod tym względem, przygotowanego pytania:

"Czy uważa P,, że obowiązujące u nas przepisy prawne traktują:

1.    wszystkich ludzi jednakowo

2.    czy też jednych lepiej, a innych gorzej?

3.    trudno powiedzieć

4 . inna odpowiedź ...................."