DSC01381

[5J Nie dosyć na tym, o nasz możny Panie!

Ten nasz dom - dało, dla zbiegłych lubości¹ Niebacznie zajźrząc duchowi zwierzdmośd², Upaść na wieki żądać nie przestanie.

Cóż będę czynił w tak straszliwym boju,

[ioJ Wątły, niebaczny¹, rozdwojony w sobie? Królu powszechny, prawdziwy pokoju, Zbawienia mego jest nadzieja w Tobie!

Ty mnie przy sobie postaw, a przezpiecznie² Będę wojował i wygram statecznie.

Autor

Biografia MIKOŁAJA SĘPA STARZYŃSKIEGO (ok. 1550-1581) jest pełna „białych plam”. Wiadomo na pewno, że urodzony pod Lwowem poeta ] studiował w lalach 1565-1567 I na protestanckich uniwersytetach j niemieckich w Wittenberdze i w Lipsku (00 jednak wcale nie musi znaczyć, że Sęp był luteraninem).

Po powrocie do kraju gospodarował w majątkach pod Lwowem i pod Przemyślem. Uważany za pioniera poćzji metafizycznej (patrz: Wiedaet więcej-.] tworzył wiersze o tematyce egzystencjalnej i religijnej, był autorem erotyków:

PO LEKTURZE

Pierwsze zdanie sonetu ma formę elipsy, poeta [ wrogami są „świata łakome mamośa”. Za po-i dwa razy eliminuje czasownik „jest". Elipsa po- j mocą oksymoronu poeta określa delesność woduje kondensację wypowiedzi. Można ją też    i zmysłowość świata, będącego przeaeż domeną

i interpretować jako znak ukrytych emocji. Boha- j iwutos-tego, co przemijające.

! ter liryczny kreuje się na reprezentanta ludzi j Zawarta w drugiej strofie bezpośrednia inwokacja I wierzących („nasz”, „nasze"). W pierwszej strofie i do Boga ma bardzo emocjonalny charakter. Pod-ś mówi o dwu koncepcjach żyda. Stwierdzenie miot liryczny mówi już o trzecim przeciwniku:

1    „pokój - szczęśliwość” nawiązuje do jeszcze re- i jest nim dało - „nasz dom”. Peryfraza podkreśla 1 nesansowej idei stoickiego pokoju, kojarzonego i niezwykłość tego wroga, który jednocześnie jest i z nieruchomością. Tej koncepcji poeta przeriw- 1 przedeżczęśdąistotyludzłdej.Inwersjazastoso-! stawia-za pomocą antytezy („ale”)-ideę bojo- I wana w wersach 5.-7. ukazuje skomplikowanie i wania, wiążącego się z ruchem. Walka jest ży- j i fałsz racji dała, które nierozumnie zazdroszcząc

dem godnym człowieka, ona wynosi go ponad zwierzchnictwa duchowi, pragnie waąż „upaść 1 ziemię-to „byt nasz podniebny”. Metaforę „byt    na wieki”. Określenie to przywołuje zarazem teo-

i podniebny” możemy też interpretować jako źy-    logiczną refleksję o przyrodzonej i trwałej sklon-

de człowieka na ziemi zdominowane przez nośa człowieka do grzechu. Ruch myśli oddaje zmienność i zamęt (w przetiwieństwie do cu- ! poeta za pomocą dynamicznej składni, downego ładu, harmonii sfer nieba). Nie da się Kolejne strofy zawężają perspektywę do indy-I więc zachować „pokoju” w rzeczywistośa ziem-    widuum, podmiot mówi w nich w pierwszej

§ skiej. Wrogiem w walce jest „srogi aemnośd/    osobie liczby pojedynczej. W skrótowej formie,

I Hetman”. To szatan, określony za pomocą pery- j używając zaledwie trzech epitetów, kreśli tra-firazy ukazującej jego cechy: siłę i okrudeństwo    giczną kondyq'ę istoty ludzkiej, puentując za-

] we władaniu mocami aemnośd oraz realność razem dotychczasowy wywód. Człowiek jest jego istnienia. Przerzutnia i szyk przestawny i „wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie". Pizy-(inwersja) odzwierciedlają dramatyzm walki pomnijmy: „wątły” wobec szatana, „niebaczny* z tak potężnym przedwnikiem, a zarazem dają (nieroztropny) wobec czyhających na niego efekt dynamizmu przedstawienia. Kolejnymi | pokus świata, „rozdwojony w sobie" na duszę

iDb zbiegłych lubośd-db przemijających rozkoszy,

2    Sens wersu 6s nierozumnie zazdroszcząc duchowi zwierzchnictwa.

! 3 Niebaczny-nieuważny, nieostrożny.

4 Przezpiecznie - bezpiecznie, śmiało.

BAROK 165

i pożądające grzechu dało. Na pytanie, skierowane do Boga i jednocześnie samego siebie, medytujący podmiot znajduje odpowiedź. Zwątpienie i niepokój zostają unicestwione przez bezpośredni zwrot do Boga określonego dwiema peryfrazami: „król powszechny” i „prawdziwy pokój". Kresem walki ma być „zbawienie” i „pokój*- inny wszakże od ziemskiej „szczęśliwości”; Dramatyczną sytuację człowieka uwikłanego w doczesność i pragnącego wieczności rozwiązuje paradoks zawarty w ostatnim dwu-wersie. „Wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie” musi bojować o zbawienie, prosi więc Boga: „Ty mnie przy sobie postaw” w owej walce. Zatem Bóg, będący „prawdziwym pokojem”, pozwala człowiekowi wygrać wojnę z „szatanem, światem i ciałem”. Wojnę, w której stawką jest zbawienie. Poeta proponuje czytelnikowi postawę rycerza chrześdjańskie-go, ideę heroicznego aktywizmu.

WIEDZIEĆ WIĘCEJ...

Poezja metafizyczna to nurt liryki religijnej tworzonej na przełomie XVI i XVII w. w Polsce, Francji, Anglii, a także w Czechach. Poeci zaliczani do tego nurtu żyli na przebrnie epoki odrodzenia i baroku. V^tpili oni w wartość renesansowego stoicyzmu, nie ufali ideom cnoty, umiaru, spokoju, byli też krytyczni wobec

autorytetów naukowych i politycznych. Na nowo formułowali trudne pytania o sens i cel ludzkiego istnienia, odpowiedzi na nie szukali w religijnej koncepcji żyda. Poezja ta wykraczała poza realne doświadczenie (stąd nazwa: „metafizyczna”), łączyła refleksję teologiczną z pojęciami z zakresu fifozofii, erotyki

wmm

czy nawet techniki, a problematykę intelektualną często wyrażała językiem zmysłów Obecne w poezji metafizyczną paradoksy, kontrasty czy oksymorony oddają złożoność relacji między człowiekiem a Bogiem i światem. Najwybitniejszym reprezentantem polskiej poezji metafizycznej jest Mikołaj Sęp Szarzyński.

| Praca domowa

I Dokonaj analizy porównawczej Psalmu 130 i [Zgfcbokości...] i jego parafrazy autorstwa Sępa | Szarzyńskiego (znajdziesz ją na s. 72 pierw-| szej częśd podręcznika). Zwróć uwagę na i określenia grzechu, winy, na przymioty Boga i i omów, czym różnią się obrazy człowieka | i Stwórcy ukazane w obu tekstach.

»POJĘCIA KLUCZOWE

ANTYNOMIE I przeciwieństwa; kategorie, pojęcia, których znaczenia pozostają ze sobą w opozycji, np.: śmierć 1 życie, niebo - ziemia, wojna - pokój, miłość S nienawiść! świętość - grzech. Patrz też: lekcja 29.

TEMATYKA EGZYSTENCJALNA § patrz: 198.

1

   Udowodnij, że wiersz przejawia cechy kultury baroku poznane w lekcji wprowadzającej.

2

   Wskaż związek przesłania tekstu z filozofią Blaise’a Pascala poznaną na lekcji 29.